Μονή Βομβοκούς.
Το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου Βομβοκούς, βρίσκεται δέκα περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Ναυπάκτου, στην ανατολική πλευρά του βουνού Ριγάνι. Δεν είναι γνωστό πότε κτίσθηκε. Μια μαρμάρινη επιγραφή, χαραγμένη με καλλιτεχνικά βυζαντινά γράμματα, εντοιχισμένη επάνω από την δυτική είσοδο του Καθολικού, μας πληροφορεί ότι το μοναστήρι ανακαινίσθηκε το 1695 από τον ιερομόναχο Αρσένιο. Ολόκληρο το κείμενο της επιγραφής έχει ως εξής:
ΑΝΕΚΑΙΝΙΣΘΗ ΕΚ ΒΑΡΑΘΡΩΝ
Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ
ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΔΙΑ ΔΑΠ
ΑΝΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΩΤΑΤΟΥ ΕΝ ΙΕΡΟΜΟ
ΝΑΧΟΙΣ ΚΥΡ ΑΡΣΕΝΙΟΥ ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝ
ΟΥ ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ ΝΑΟΥ ΑΧΕ' ΑΠΡΙΛΛΙ(ΟΥ)
Επομένως, ο σημερινός ναός του μοναστηριού κτίσθηκε το 1695 στην θέση άλλου ναού που προϋπήρχε, προφανώς είτε επειδή ο παλιός ναός ήταν ετοιμόρροπος, είτε γιατί ήταν μικρός και δεν κάλυπτε τις ανάγκες του μοναστηριού. Πάντως η παράδοση λέγει ότι στα βυζαντινά χρόνια, το μοναστήρι ήταν κτισμένο πεντακόσια περίπου μέτρα βόρεια του χωριού Σκάλα. Καταστράφηκε όμως από τους Τούρκους και η εικόνα του Αγίου θαυματουργικά βρέθηκε στην απέναντι πλαγιά του Ριγανίου, στην σημερινή θέση του μοναστηριού.
Ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και ζωγραφικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το Καθολικό του μοναστηριού. Κτίσθηκε με πελεκητή πέτρα και κονίαμα και ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς τετρακιόνιου ναού με τρούλλο. Έχει δίρριχτη κεραμοσκέπαστη στέγη και στο δυτικό αέτωμα, υψώνεται μονόλοβο καμπαναριό. Ο δωδεκάπλευρος τρούλλος στηρίζεται σε τετράγωνη βάση και σε κάθε δεύτερη πλευρά του ανοίγεται μονόλοβο παράθυρο. Χαρακτηριστική επίσης είναι η κεντρική οδοντωτή ταινία που περιτρέχει εξωτερικά τον ναό και τον χωρίζει σε δύο ίσες ζώνες.
Ο ναός είναι κατάγραφος (νάρθηκας, κυρίως ναός, ιερό βήμα) με εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες, οι οποίες κατά κανόνα σώζονται σε αρκετά καλή κατάσταση. Πρόκειται για ένα μελετημένο εικονογραφικό πρόγραμμα των αρχών του 18ου αιώνος. Τα θέματα χωρίζονται σε οριζόντιες ζώνες, με τα χριστολογικά επάνω, τα θεομητορικά στην μέση και τα αγιολογικά κάτω. Πολλή επιτυχία με ενδιαφέρον και πρωτοτυπία παρουσιάζουν δύο εικονογραφικοί κύκλοι του νάρθηκα, το συναξάρι του Προδρόμου και οι Αίνοι.
Το μοναστήρι της Βομβοκούς διαλύθηκε με το Διάταγμα του Όθωνα το 1833, με την αιτιολογία ότι είχε λιγότερους από έξι μοναχούς. Μετά την κατάργηση και μέχρι το 1850 έγιναν πολλές και επίμονες προσπάθειες για την επαναλειτουργία του μοναστηριού, τόσο από τους επιζώντες μοναχούς, όσο και από τους δημαρχιακούς παρέδρους της Ναυπάκτου και των χωριών του Δήμου Ναυπακτίδος. Το 1846 ο Δήμος Ναυπακτίδος προσκάλεσε από την Ζάκυνθο τον δραστήριο μοναχό Κωνστάντιο Κλαυδιανό, ο οποίος εγκαταστάθηκε στο μοναστήρι ως ηγούμενος μοναχικής αδελφότητος έξι μοναχών. Όλες όμως αυτές οι προσπάθειες δεν έφεραν αποτέλεσμα και το μοναστήρι καταργήθηκε οριστικά. Στην περίοδο του μεσοπολέμου πάντως (1923 - 1940) λειτουργούσε με την παρουσία ελαχίστων μοναχών. Το 1940 μετατράπηκε σε γυναικείο και 2-3 μοναχές κρατούν μέχρι σήμερα το μοναστήρι ανοικτό.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το μοναστήρι του Αγ. Ιωάννου Βομβοκούς είχε μεγάλη περιουσία και πολλά μετόχια. Ασφαλώς διέθετε και πολλά αξιόλογα κειμήλια με πνευματικό και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Τα κειμήλια αυτά, μετά την διάλυση του μοναστηριού (1833), παραδόθηκαν προς φύλαξη στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου Ναυπάκτου, στην μονή Αμπελακιωτίσσης και στην μονή Προυσού, όπως συμπεραίνεται από σχετικά έγγραφα της εποχής. Είναι άγνωστο αν και που διασώθηκαν μέχρι σήμερα.
Φαμίλα.
ΟΝΟΜΑΣΙΑ:
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:
ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ:
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ:
Στράνωμα.
Καναβόπυργος.
Παλιόπυργος.
«Οι δε Βελβιτζιάνοι μηδέν έγγραφον παρέστησαν προς άκύρωσιν των του Καναβού, αλλά δικαιολογούνται με μόνον το ότι τάς πωλήσεις των ρηθέντων κτημάτων έκαμαν παρά τιμήν δυναστικώς ύποχρεωθέντες παρά του Άναγνώστου Καναβοϋ, όστις τότε ην προεστώς των Κραβάρων καί είχε μεγάλην, την έπιρροήν παρά τω Άλή Πασά».
1. Μάρμαρα
2. Φακίστρα
3. Κάτω Αγία Τριάδα
4. Βαρκά
6. Άγιος Αθανάσιος Περιβολιών
7. Άγιος Νικόλαος Περιβολιών
8. Αγία Παρασκευή Περιβολιών
9. Χαριά τ' Αλώνι
Έκκλησίες και 'ξωκλήσια:
Σημαντικό στοιχείο για τον Παλιόπυργο αποτελεί η ύπαρξη 17 ενεργών και καλά συντηρημένων εκκλησιών μαζί με τα εξωκλήσια. Διάσπαρτα μικρά εκκλησάκια σε κάθε μαχαλά αλλά και μεγαλύτεροι Ναοί κοσμούν το τοπίο και υποδηλώνουν την σημασία του Θρησκευτικού στοιχείου στη περιοχή. Οι Παλιοπυργιώτες κατά την εκδίωξη (1825) από το παλιό χωριό στη βορειοδυτική κοιλάδα διασκορπίστηκαν στη νότια κοιλάδα όπου διατηρούσε ο καθένας τους κτήματα και μαντριά και καλύβια, τα οικογενειακά τους όταν αναπτύχθηκαν με το καιρό συγκροτήθηκαν σε μαχαλάδες. Οι μικρές αυτές κοινωνίες αισθανόμενες την ανάγκη του Θρησκευτικού στοιχείου και όντας απομακρυσμένες μία της άλλης, οικοδόμησαν στο κάθε μαχαλά την δική τους Εκκλησία. Αυτές οι νέες εκκλησίες μαζί με τα 'ξωκλήσια στις γύρω ραχούλες και τις εκκλησίες στο παλιό χωριό συντέλεσαν στο πολυάριθμο των Ναών στο χωριό μας. Παρά το πολυάριθμο των εκκλησιών όμως οι Βελβιτσιάνοι δεν κουράστηκαν ποτέ να συντηρούν και να λειτουργούν τους Ναούς τους. Ποτέ δεν έπαψαν να ανοικοδομούν μετά και από ολοκληρωτικές ακόμη καταστροφές τους Ναούς τους. Στο χωριό όλες οι εκκλησιές είναι ανοιχτές να υποδεχτούν κάθε επισκέπτη και όλες στην Εορτή Του Αγίου τους Λειτουργούν. Υπήρχαν εκτός από εκκλησίες και δύο μοναστήρια στο Παλιόπυργο, το μοναστήρι της Αγίας Τριάδος που βρισκόταν περίπου στη θέση της σημερινής κάτω Αγίας Τριάδας και του Αγίου Νικολάου στα σημερινά Περιβόλια (παλιό χωριό) που σύμφωνα με την προφορική παράδοση βρισκόταν στη σημερινή θέση του Ναού του Αγίου Νικολάου ή στη θέση Σκαλούλα ακριβώς απέναντι.Το Μοναστήρι της Αγίας τριάδος σύμφωνα με την προφορική παράδοση είχε 17 μοναχούς το οποίο λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε κατά την τουρκοκρατία. Στη θέση περίπου του μοναστηριού οι Παλιοπυργιώτες έχτισαν τα επόμενα χρόνια εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα, εις μνήμην του μοναστηριού . Γύρω στο 1915 έγινε μεγάλη φυσική καταστροφή. Ένας ολόκληρος μαχαλάς (Μητσεΐκα - Μητσοπουλεΐκα), η εκκλησία της Παναγίας (Παναούλας) κάτω από το μαχαλά μαζί με το κοιμητήριο και η εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης που βρισκόταν ακριβώς από κάτω καταπλακώθηκαν ή καταποντίστηκαν από τόνους λάσπης και χώματος του βουνού που άρχισε να "σέρνει" προς τα κάτω αναδεύοντας σπίτια δέντρα και ότι βρισκόταν στο διάβα. Η Παναούλα ξαναχτίστηκε τα επόμενα χρόνια στην ίδια περίπου τοποθεσία αλλά λίγο χαμηλότερα από εκεί που βρισκόταν, η δε Αγία Αικατερίνη ξαναχτίστηκε πριν 3-4 χρόνια και αυτή λίγο χαμηλότερα από εκεί που βρισκόταν αρχικά. Ανάμεσα στην κάτω Αγία Τριάδα και την Αγία Αικατερίνη υπάρχει σχεδόν στην ίδια ευθεία το Εκκλησάκι του Αΐ-Γίαννη που δεν επηρεάστηκε από τις φυσικές καταστροφές που αναφέραμε πιο πάνω.
Παλαιόπυργος.
2. Μαραθιάς.
3. Τράπεζα.
Περιβόλια.
Ασπριάς.
Κεντρική.
Σε αυτό το κομμάτι της Ναυπακτίας υπάρχει ένα πλήθος από τοποθεσίες περισσότερο ή λιγότερο ιστορικές. Οι σπουδαιότερες από αυτές είναι οι εξής :
Τοποθεσία που βρίσκεται στο ΒΔ τμήμα του χωριού και είναι κατάφυτη από έλατα. Είναι το σύνορο ανάμεσα στην Κεντρική και την Άνω Χώρα. Στις 22-10-1828 έγινε εδώ μάχη ανάμεσα στον Ντερβέναγα των Κραβάρων Αχμέτ Ντεπεβίστα, που είχε έδρα την Μεγάλη Λομποτινά (Άνω Χώρα) και τους Έλληνες. Στην μάχη αυτή πήραν μέρος ξακουστοί έλληνες οπλαρχηγοί όπως ο Ευάγγελος Ιωάννου, ο Ιωάννης Φαρμάκης, ο Μακρυγιάννης, ο Κίτσος Τζαβέλλας κλπ. Σε αυτήν νικήθηκαν οι Τούρκοι και πολλοί σκοτώθηκαν, άλλοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι, όσοι δε σώθηκαν, διασκορπίστηκαν. Αυτή η μάχη δεν ήταν η μοναδική που έλαβε χώρα σε αυτό το σημείο. Απλά αναφέρεται ενδεικτικά.
Η τοποθεσία αυτή βρίσκεται νότια της θέσης Μυρμηγκιαριά και πολύ κοντά της. Είναι το μέρος όπου ταμπουρώνονταν οι κλέφτες και πολεμούσαν κατά των εχθρό της πατρίδας τους.
Η τοποθεσία αυτή βρίσκεται χαμηλά στους πρόποδες του βουνού Τσακαλάκι, στο ΝΔ μέρος του χωριού. Είναι μια λάκκα (επίπεδο και γυμνό από βλάστηση μέρος), στολισμένη γύρω με καταπράσινα έλατα. Στην ρομαντική αυτή τοποθεσία σκοτώθηκα και θάφτηκε τούρκος Πασάς αλλά άγνωστο το πότε. Πιθανόν να σκοτώθηκε σε συμπλοκή των τούρκων με τους ντόπιους και να αποτελεί αυτό ένα δείγμα της συμμετοχής τους στην Επανάσταση του 1821. Το πιο πιθανό όμως είναι να σκοτώθηκε στην μάχη της Παπαδιάς (στις 24-4-1825) ή κατά την μάχη στα Μυρμηγκιάρια.
4.ΣΥΡΤΑ.
Είναι κατάφυτος με έλατα λόφος με υψόμετρο 1300 μέτρα. και βρίσκεται στο βόρειο μέρος του χωριού, στα όρια του χωριού με την Άνω Χώρα. Ήταν από τα πιο στρατηγικά σημεία του χωριού γιατί εδώ συναντιόνταν οι δρόμοι που ένωναν την Ναύπακτο με τα υπόλοιπα χωριά των Κραβάρων. Μέχρι το 1950 οπότε και η περιοχή συνδέθηκε με αυτοκινητόδρομο με την Ναύπακτο, από εδώ γινόταν η συγκοινωνία.
5.ΑΪ ΛΙΑΣ.
Η τοποθεσία αυτή είναι λόφος και βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του χωριού. Είναι μια πολύ ωραία τοποθεσία που ξεκουράζει το μάτι του επισκέπτη με τμε το πυκνό δάσος από έλατα που το πλαισιώνει. Στην μαγευτική αυτή τοποθεσία υπήρχε παλιότερα εκκλησία αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία. Στα ερείπια της εκκλησίας αυτής χτίστηκε τελευταία ένα ξωκλήσι. Δυστυχώς όμως οι κάτοικοι δεν γνωρίζουν τίποτα σχετικό με αυτή την τοποθεσία. Κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου έγιναν εδώ μάχες μεταξύ των χωροφυλάκων και του ΕΛ.ΑΣ.
6.ΣΤΑΥΡΟΣ.
Με το όνομα αυτό υπάρχουν τέσσερις τοποθεσίες , στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, έξω από το χωριό. Στα σημεία αυτά βρίσκονταν παλαιότερα ξύλινοι σταυροί για να προστατεύουν το χωριό από τα κακά πνεύματα ή αρρώστιες. Η τοποθέτηση των σταυρών αυτών διατηρήθηκε και μετά το τέλος του Β παγκόσμιου πολέμου, στο δε ανατολικό μέρος του χωριού υπάρχει και σήμερα ένας τέτοιος σταυρός. Η τοποθέτηση των σταυρών έχει έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα ενδεικτικό της θρησκευτικότητας των κατοίκων.
Τερψιθέα.
Από το 1100 μ. Χ. περίπου, συναντιέται με το σλαβικής προέλευσης όνομα Βετολίστα. Με αυτό το όνομα το ανακαλύψαμε να γράφεται και στα τουρκικά κατάστιχα, του 1455 μ. Χ. και 1575 μ. Χ. Πριν περίπου 300 χρόνια το χωριό βρισκόταν στη θέση «Παλαιοχώρι». Λόγω της ελονοσίας το χωριό μεταφέρθηκε στη σημερινή θέση, όπου δεν έχει αυξημένη υγρασία. Το 1927 μετονομάστηκε σε «Ρωμιά» και το 1928 τροποποιήθηκε σε «Τερψιθέα».
Το χωριό από παλιά ήταν κεφαλοχώρι και από το 1849 μέχρι το 1912 ( με διάλλειμα το 1882-1889 και το 1905-1912) ήταν εναλλάξ με την Άνω Χώρα πρωτεύουσα του Δήμου Αποδοτίας (το χειμώνα η Βετολίστα και το θέρος η Μεγάλη Λομποτινά).
Το 1821 συμμετείχε στον απελευθερωτικό αγώνα με πολλούς αγωνιστές. Είχε Δημ. Σχολείο από το 1845 μέχρι το 1981. Ελληνικό Σχολείο- Αστικό- Ημιγυμνάσιο λειτούργησαν στο διάστημα 1879-1940 και αποτέλεσαν φυτώριο πολλών σημαντικών προσωπικοτήτων του χωριού, της επαρχίας και της χώρας γενικότερα.
Το 1853-56 και το 1861-2 το χωριό έβγαλε βουλευτή το Δημ. Κοκοτάκη (1803-1891), πρώην δήμαρχο και γιό του α΄ δημάρχου Αποδοτίας Νικ. Κοκοτάκη (1778-1850).
Είναι το χωριό του Ιωάννη Βλάχου (†1840), αγωνιστή του '21, επιστάτη στο Άνω Βενέτικο και πάππου του λογοτέχνη και θεμελιωτή της σύγχρονής μας Ιστορίας, Γιάννη Βλαχογιάννη (1867-1945).
Το 1906 η Τερψιθέα έβγαλε χρυσό ολυμπιονίκη το 1906 στην Αθήνα στο «πιστόλιον ακριβείας με παράγγελμα (25 μ. )», τον υπολοχαγό και μετέπειτα στρατηγό. Κων. Δ. Σκαρλάτο (1871- 1961),
Από εδώ κατάγεται και ο διαπρεπής επιθεωρητής και συγγραφέας Δημ. Κοντογιάννης (1876-1951).
Την Τερψιθέα και την Ναυπακτία υπηρέτησαν και τίμησαν οι γιατροί: 1) Ιω. Λαζαρόπουλος(1871-1929),με κλινική από το 1900 έως το 1928, 2) Αντων. Σπορίτης(1898-1963), με σανατόριο στη βουνοκορφή «Παπαδιά» προπολεμικά και 3) Νικ. Μητσόπουλος(1895-1956) αργότερα.
Επίσης από την Τερψιθέα κατάγονται και οι στρατηγοί, Δημ. Ν. Παπαλιβερίου (1867-1938), Γεωρ. Κ. Κοζώνης (1909-1966), Ιωαν. Κ. Κοζώνης (1915-2008), Γεωρ. Ν. Σερέτης (1924-1987).
Κόσμημα για το χωριό και για όλη την Ναυπακτία, υπήρξε ο πρωτοπόρος μηχανικός Ιωαν. Δ. Φινινής (1902-1987). Ο άνθρωπος αυτός δούλεψε σε όλη του τη ζωή και έδωσε την ψυχή του για την ανάδειξη και τουριστική ανάπτυξη της επαρχίας και του πολυαγαπημένου χωριού του. Ήταν ένας από τους θεμελιωτές και εφαρμοστής του προγράμματος «Ξενοδοχείο του χωριού» στην Τερψιθέα και Ελατού τη δεκαετία του '50. Με τη βοήθειά του έγιναν τα πρώτα ξενοδοχεία της περιοχής:ο διακοινοτικός (Τερψιθέα- Ελατού) ξενώνας «Νεραϊδάλωνο», και τα κοινοτικά ξενοδοχεία Τερψιθέας και Ελατούς.
Αξιοθέατα του χωριού είναι:
1) Οι τρεις πλατείες του. Η πλατεία του Ηρώου, με την περίτεχνη πέτρινη βρύση, το κόσμημα του Ηρώου και τα δύο καφεστιατόρια, του Λάκη Γκολιά και του Γιάννη Παπαθεοδώρου. Η πλατεία του Αγίου Νικολάου, με το ναό να δεσπόζει σε αυτή και σε όλη τη Ναυπακτία. Τέλος η πλατεία με τα Σχολεία, που ανέθρεψε γενιές και γενιές στην αγκαλιά της και περιμένει να μας επιμορφώσει τώρα με το Λαογραφικό Μουσείο του «Πνευματικού Πολιτιστικού Κέντρου» και να μας φιλοξενήσει με τον φιλοθεάμονα ξενώνα της.
2) Το πάρκο ανδριάντων, με τις προτομές των ευεργετών Ιω. Λαζαροπούλου, Νικ. Μητσοπούλου και Ιω. Φινινή.
3) Η Αγορά με τα 4 κλειστά μαγαζιά(που είναι πρόσφορα για επαναλειτουργία) και το παραδοσιακό καφενείο με την αγναντερή βεράντα του πάντα πρόσχαρου Μήτσου Μαραγδούλη.
4) Οι 2 μύλοι του (υπό αναστύλωση-ανακαίνιση), της Καρούς και του Ντεμεσιά.
5) Οι πολλές πέτρινες βρύσες του, όπως στο Βλαχόρεμα, στου Παπούρη, στη Δημάρα, στου Θεοδωρόπουλου κ.λ.π. οι οποίες προσφέρονται για πικ-νικ.
6) Τα πετράλωνά του, όπως του Ν. Μακρή, του Κ. Αρβανίτη κ.α.
7) Τα ξωκλήσια του, παλιά και νέα, όπως: της Αγ. Παρασκευής, του Αγ. Ιωάννου του Βαπτιστή, του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου κ.λ.π.
8) Τα πολλά παραδοσιακής αρχιτεκτονικής πετρόκτιστα σπίτια. Σήμερα το χωριό διαθέτει 159 κατοικίες, 4 δημόσια κτίρια, 8 καταστήματα και 9 εκκλησίες. Έχει 335 κατοίκους κατά την απογραφή του 2001. Με ρεαλιστική προσέγγιση βρίσκουμε 90 καταγεγραμμένους μόνιμους κατοίκους (χειμώνα-καλοκαίρι) συν 75 οικούντας το μισό χρόνο. Το καλοκαίρι το σύνολο μαζί με τους παραθεριστές υπερβαίνει τους 500.
Ανήκει στον νέο Δήμο Αποδοτίας μαζί με άλλα 19 χωριά που έχει έδρα την Άνω Χώρα.
Απέχει από τη Ναύπακτο 45 χιλιόμετρα με ασφαλτοστρωμένη σύνδεση σε καλή κατάσταση. Από την έδρα του Δήμου την Άνω Χώρα απέχει 12 χιλιόμετρα, έπεται της Λιμνίστας 9 χλμ και προηγείται της Ελατούς κατά 5 χλμ. Εξυπηρετείται από το ΚΤΕΛ Ναυπάκτου με τακτική συγκοινωνία.
Έχει υψόμετρο 800 μέτρα (στους επίσημους πίνακες 740). Το κλίμα είναι ήπιο το χειμώνα και δροσερό το καλοκαίρι. Η Τερψιθέα καταλαμβάνει έκταση 19.195 στρεμμάτων. Αυτή η έκταση είναι κατάφυτη από δρυοδάση. Βρίσκουμε επίσης πολλά πλατάνια, πουρνάρια, ρείκια και έλατα.
Στρωμίνιανη.
Ανατολή.
Το αρχικό όνομα του χωριού ήταν Μάργιανη. Στην τουρκοκρατία ήταν τσιφλίκι του Χουμίρ, γι' αυτό πήρε και το όνομα: Χουμίρ(Μαρ)-γιαννη. Μετά την Απελευθέρωση σχηματίσθηκαν δύο χωριά: Πέρα και Δώθε Χωμίργιαννη. Μετονομάστηκε το 1927 από κοινότητα Πέρα Χωμίργιανης σε Ανατολή με το διάταγμα της 9-9-1927 (ΦΕΚ 206/Α¢ της 28-9-1927). Οι κάτοικοί της ετυμολογούν την ονομασία αυτή από το γεγονός ότι έχει ανατολικό προσανατολισμό.
Βρίσκεται χτισμένη σε υψόμετρο 1200 μ., στις βόρειες πλαγιές των Βαρδουσίων, μέσα σ' έναν πανέμορφο ελατόλογγο. Δεν κατοικείται πλέον το χειμώνα. Διαθέτει ένα αξιόλογο Λαογραφικό Μουσείο.
ΚΡΙΑΤΣΙ.
Περιβόλι Φθιώτιδας.
Πίτσι.
Είναι ένα μικρό και όμορφο χωριό, χτισμένο στις ανατολικότερες πλαγιές του Τυμφρηστού, σε υψόμετρο 780 μ.
Το χωριό, μαζί με τα Πουγκάκια, αποτελούσε χωριό του Δήμου Τυμφρηστού με το όνομα Πίτσου. Το 1912, που καταργήθηκαν οι παλιοί δήμοι, αποτέλεσε συνοικισμό της κοινότητας Πουγκακίων. Το 1924 ο συνοικισμός αποσπάστηκε και προσαρτήθηκε στην κοινότητα Καναλίων με το διάταγμα της 26-2-1924 (ΦΕΚ 44/Α΄ της 28-2-1924). Το 1934 αποσπάσθηκε και αναγνωρίστηκε σε ίδια κοινότητα με το διάταγμα της 29-1-1934 (ΦΕΚ 44/Α της 1-2-1943). Η Παράδοση αναφέρει ότι το χωριό κτίστηκε στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας, 800 μ. περίπου νοτιότερα από τη σημερινή του θέση. Με αφορμή μια μεγάλη κατολίσθηση, στα 1907, το χωριό μεταφέρθηκε εκεί που βρίσκεται σήμερα. Λέγεται ότι ο πρώτος κάτοικος του χωριού ονομαζόταν Πίτσος και ότι αυτός έδωσε το όνομα στο χωριό. Η εκδοχή αυτή φαίνεται ότι ευσταθεί γιατί σε επίσημα κρατικά έγγραφα του 1863 και του 1880 το χωριό αναφέρεται ως Πίτζου και Πίτσου, αντίστοιχα.