Στό γενικό μέτρο τής διάλυσης τών μονών, πού είχαν λιγότερους από έξι (6) μοναχούς, μέ διάταγμα τής Αντιβασιλείας στίς 25 Σεπτέμβρη τού 1833 καταργήθηκαν καί οι επτά (7) μονές τής Ναυπακτίας.
Φυσιολογικά, λοιπόν, οι κάτοικοι αντέδρασαν καί οι προκριτοδημογέροντες από 34 χωριά τής επαρχίας μέ υπόμνημά τους στόν Όθωνα καί στό Υπουργείο Εκκλησιαστικών στίς 28 Ιαν. 1835 ζητούν τήν διατήρηση τής Μονής τής Αμπελακιώτισσας.
Βέβαια, εδώ υπήρχαν διαφωνίες ως πρός τό Μοναστήρι πού έπρεπε νά διατηρηθή. Η αναφορά τού Νομάρχη Αιτωλοακαρνανίας πρός τό Υπουργείο είναι εύγλωττη: «Ο Μητροπολίτης προτείνει νά διατηρηθή τό Μοναστήρι Βομβοκούς επ’ ονόματι τού Τίμιου Προδρόμου, αλλά ο Έπαρχος καί οι κάτοικοι επιθυμούν τήν διατήρηση τού Μοναστηριού Κοζίτσης επ’ ονόματι τής Παναγίας καί τούτο προτείνει καί η νομαρχία διά νά διατηρηθή εις αυτήν τήν επαρχίαν».
Τελικά μέ τό Οθωνικό Διάταγμα στίς 18 Μαΐου 1835 εγκρίνεται νά διατηρηθή στήν επαρχία Ναυπακτίας τό Μοναστήρι «Τής Θεοτόκου τό επιλεγόμενο τής Κοζίτσης» καί οι μοναχοί τών διαλυμένων Μονών της διατάσσονται από τόν Μητροπολίτη Ακαρνανίας Πορφύριο (7 Ιουνίου 1835) νά παρουσιαστούν καί νά υπηρετήσουν πλέον στό Μοναστήρι τής Κοζίτσας. Βέβαια, πολλοί μοναχοί δέν πειθάρχησαν, άλλοι παρέμειναν στίς διαλυμένες Μονές καί άλλοι κατοίκησαν στά χωριά τους.
Ο τρόπος μέ τόν οποίο έγινε η διάλυση τών Μονών αποτελεί στίγμα γιά τούς κρατούντες εκείνης τής εποχής. Θά μπορούσε νά γίνη συγχώνευση Μονών ή μετοχιοποίηση τών διαλυμένων στίς διατηρούμενες Μονές. Έτσι θά διασώζονταν τουλάχιστον τά κειμήλια καί οι μοναστικές εγκαταστάσεις μέ τά Καθολικά.
Τό διάταγμα τής Αντιβασιλείας στίς 24 Απριλίου 1835 γιά τούς Ιερούς Ναούς τών διαλυμένων Μοναστηριών είναι ενδεικτικό τής προχειρότητας μέ τήν οποία αντιμετωπίστηκε τό θέμα τής διάλυσης τών Μοναστηριών, γιά νά μήν πούμε ότι υποκρυπτόταν καί δολιότητα από τήν ετερόδοξη εξουσία.
Ο Επίσκοπος πού είχε τό κλειδί, αλλά έμενε στό Μεσολόγγι, ο ενοικιαστής τών κτημάτων τής διαλυμένης Μονής καί ο Δήμος γιά τήν ευταξία είναι οι υπεύθυνοι γιά τό Μοναστήρι. Τελικά οι ενοικιαστές έκαναν κουμάντο, αφού κατ’ ανάγκη είχαν καί τό κλειδί, μέ αποτέλεσμα οι περισσότερες μοναστικές εγκαταστάσεις νά καταρρεύσουν.
Από τήν εγκατάσταση επταμελούς αδελφότητας στό Μοναστήρι τής Αμπελακιώτισσας στήν αρχή μέ εκλεγμένο ηγούμενο τόν προηγούμενο Κύριλλο Κομνηνό καί μετά τόν ξαφνικό θάνατό του, πού συνέβη στίς 6 Ιαν. 1837, τόν προηγούμενο Θεόφιλο Παπαλόγη, άρχισε μιά εργώδης προσπάθεια τών ηγουμενοσυμβουλίων γιά τήν μετοχιοποίηση τών πρώην Μονών καί τήν απόδοση τών κειμηλίων τους στήν διατηρημένη Μονή.
Τί είναι όμως τό μετόχιο; Είναι παράρτημα τής κυρίαρχης Μονής, εκτός τής περιοχής της, υποτελές σ’ αυτήν καί οι μοναχοί, οι μετοχιάριοι, καί ο υπεύθυνος μοναχός, ο μετοχιάρxης, πού διαβιούν σέ αυτό, ελέγχονται από αυτήν.
Άς παρακολουθήσουμε τήν πορεία τών διαλυμένων Μονών, γιά νά δούμε εάν πράγματι ευοδώθηκαν οι προσπάθειες γιά τήν μετοχιοποίησή τους.
Οι διαλυμένες μονές στήν βόρεια Ναυπακτία (Κράβαρα) είναι:
1. Η Παναγία Καβαδιώτισσα Χώμορης, μέ τά μετόχια Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος Βαρένου Ελευθέριανης καί Αγία Τριάδα Χώμορης.
2. Ο Προφήτης Ηλίας Αράχοβας, μέ μετόχι τήν Παλιαράχοβα.
3. Η Μεταμόρφωση τού Σωτήρος Χρυσόβου, μέ μετόχι στήν Ασπριά.
4. Ο Άγιος Δημήτριος Κρυονερίων, μέ μετόχια τήν Παναγία Κοίμησης Θεοτόκου στήν Ελατόβρυση, πού καί σήμερα λέγεται Μετόχι, καί τόν Αη- Γιώργη Κονταρά στό Τρίκορφο.
Στήν νότια Ναυπακτία (Βενέτικο) είναι :
1. Ο Τίμιος Πρόδρομος Βομβοκούς, μέ Μετόχια στήν Σκάλα, στήν Φτέρη, στό Σερέλι Δάφνης καί στόν Γαλατά.
2. Η Παναγία Φιλοθέου Νεοκάστρου μέ μετόχια στή Σκάλα, στή Φτέρη, στόν Γαλατά καί στό Βρόμιαρι (Καστράκι) .
Μέ τό Οθωνικό διάταγμα 792/1838 όλα τά κτήματα τής Καβαδιώτισσας παραχωρήθηκαν στό διατηρημένο Μοναστήρι τής Αμπελακιώτισσας.
Η γραφειοκρατία παρέδωσε μόνο τό μετόχι Βαρένου καί ερμήνευσε τό διάταγμα κατά τό δοκούν. Τό Βαρένου, γιά τήν ιστορία, περιήλθε μέ συμβολαιογραφική πράξη στίς αρχές τού 1964 στήν Κοινότητα Ελευθέριανης. Τό άλλο μετόχι τής Αγίας Τριάδας περιήλθε τελικά σέ ιδιώτες καί δημιουργήθηκε ο γνωστός συνοικισμός.
Τό Ηγουμενοσυμβούλιο ανοίγει πόλεμο μέ τήν γραφειοκρατία καί ζητεί τήν άμεση απόδοση όλων τών περιουσιακών στοιχείων τής Καβαδιώτισσας. Φαίνεται όμως ότι τό βαθύ κράτος υπερίσχυσε, αφού στίς 29 Μαρτίου 1845 τό Μοναστήρι, μέ αναφορά του στήν Βουλή, ζητεί τήν μετοχιοποίηση τής Καβαδιώτισσας, τού Αη-Λιά Αράχοβας καί τής Σωτήρως Χρισόβου, στίς οποίες πρώην Μονές παρά τίς διαταγές εγκαταβίωναν 1 έως 2 μοναχοί. Από αναφορά τού Ηγουμενοσυμβουλίου στίς 20 Μαρτίου 1859 πληροφορούμαστε ότι οι περιουσίες τής Καβαδιώτισσας Χώμορης καί τού Αη-Λιά Αράχοβας περιήλθαν στό Μοναστήρι. Τούτο επαναλαμβάνεται καί τό 1872.
Τόν Δεκέμβρη τού 1862, ο Δήμος Αποδοτίας μέ πράξη τού Δημοτικού Συμβουλίου καί τού Μοναστηριακού Συμβουλίου, τόν Φεβρουάριο τού 1863, ζητούν νά παραχωρηθούν τά κτήματα : Παλιαράχοβα τού Προφήτη Ηλία, Ζευγοστάσιο Βρόμιαρι τής Φιλοθέου καί τής Σωτήρως.
Η Παλιαράχοβα, άγνωστο μέ ποιόν τρόπο, περιήλθε στούς Σισμαναίους πού τήν πούλησαν στούς Αραχοβίτες. Τό Βρόμιαρι μέ τόν μετοχιακό Ναό Αγίου Γεωργίου τελικά δόθηκε στό Μοναστήρι τής Αμπελακιώτισσας καί απαλλοτριώθηκε τό 1923 καί έγινε ο γνωστός συνοικισμός τού Καστρακίου.
Στίς αναφορές τού Ηγουμενοσυμβουλίου δέν ζητείται η περιουσία τού Αγίου Δημητρίου Κρυονερίων. Τούτο έχει τήν εξήγησή του, αφού τό 1845, καί πέραν αυτού, εγκαταβίωναν επτά (7) μοναχοί. Μοναχούς βρήκε καί τό 1861 ο Γάλλος αρχαιολόγος Βazin. Επίσης από τό 1909 μόναζε στόν Άγιο Δημήτριο ο Κυπριανός Ζαμπάρας, ο οποίος είχε καρή μοναχός από τόν Ηγούμενο Κύριλλο Λελούδα καί τόν συναντούμε καί τό 1916 στό διαλυμένο Μοναστήρι, όταν ζητή νά εγγραφή στό μοναχολόγιο τής Μονής, όπου από παραδρομή δέν εγγράφηκε. Μοναχό βρίσκουμε καί τό 1924, πιθανόν είναι ο ίδιος.
Άρα, αφού μόναζε στόν Άγιο Δημήτριο μοναχός πού ανήκε στήν Αμπελακιώτισσα, κάποια στιγμή η διαλυμένη Μονή περιήλθε στό Μοναστήρι, όπως καί τό μετόχι τής Βοϊτσάς, διαπίστωση πού είναι εντοιχισμένη στό ξωκκλήσι τής Κοίμησης τής Θεοτόκου.
Τό μετόχι Αη-Γιώργης Κονταρά, όπου ξεχείμαζαν τσοπάνηδες από τήν Λομποτινά πού πρόσεχαν καί τό ξωκκλήσι, περιήλθε τελικά στήν Κοινότητα Τρικόρφου. Παρότι δέν υπάρχουν πλήρη καί σαφή στοιχεία –ίσως μιά συστηματική έρευνα στό αρχείο τού Μοναστηριού τής Αμπελακιώτισσας νά τά εντόπιζε– μπορούμε νά εξάγουμε τό παρακάτω συμπέρασμα. Τά πέντε Μοναστήρια, ήτοι: Παναγία Καβαδιώτισσα, Αη-Λιάς Αράχοβας, Άγιος Δημήτριος Κρυονερίων, Σωτήρω Χρυσόβου καί Παναγία Φιλοθέου μπορούν νά λογιστούν ως μετόχια τής Μονής Αμπελακιώτισσας, αφού η υπηρεσία τους μερικώς ή ολικώς περιήλθε σέ αυτήν. Εξαιρείται ο Τίμιος Πρόδρομος Βομβοκούς –λόγω τής ιδιαίτερης προστασίας πού έτυχε από τόν Δήμο Ναυπακτίδος– γιά νά προταθή τό 1928 από τόν Μητροπολίτη Αμβρόσιο ως ανδρώα Μονή.
Τό αρχαιότερο μετόχι τής Αμπελακιώτισσας είναι ο Άγιος Παντελεήμονας στήν Πενταγιού Δωρίδας. Δημιουργήθηκε τό 1731 ύστερα από αγορά 15 χωραφιών από τόν ηγούμενο Τιμόθεο. Η αγοραπωλησία αυτή επικυρώθηκε τό 1743 από τόν Διοικητή τού Λιδωρικίου. Από έγγραφο τού 1840 διευκρινίζεται από τόν Διοικητή τής Φωκίδος ότι «τό Μετόχιον τού Αγίου Παντελεήμονος δέν είναι μονή διατηρουμένη, αλλά μετόχιο τής κατά τήν Ναυπακτία διατηρουμένης Μονής εις Κοζίτσαν. Τά κτήματα τού ρηθέντος μετοχίου συνιστάμενα εις 30 στρεμμάτων γήν καλλιεργήσιμον καί 2 στρεμμάτων αμπέλους, καλλιεργούνται διά τής φροντίδος τών Μοναχών τής διαληφθείσης μονής, οι οποίοι καί νέμονται τό εξ αυτών προϊόν». Τό 1841 τό Ηγουμενοσυμβούλιο διαμαρτύρεται πρός τήν Επισκοπή Ακαρνανίας, διότι η πολιτεία επιβάλλει δέκατα γιά τό μετόχι, ενώ αυθαίρετες καταπατήσεις καθιστούν τούτο απρόσφορο γιά τήν Μονή.
Γράφουν: "Αλλά μ' έκπληξή μας εκθέτομεν ότι τό μετόχιο, ό κείται εις τήν Δωρίδα, πλησίον εις τό χωρίο Πενταγιούς, εντός τού Δήμου Κροκυλίου, κατηδαφίσθη παντάπασιν από τούς κατοίκους τού πλησιεστέρου χωριού Πενταγιούς, τά καταλύματα τά εκρήμνισαν, τά πεζούλια τών αγρών μετήλλαξαν καθώς καί τά όρια αυτών, τά περί τού μετοχίου κείμενα δένδρα καί τά εντός τών αγρών τά κατέκαψαν".
Κατόπιν τής αναφοράς η Ιερά Σύνοδος απευθύνεται πρός τό Υπουργείο Εκκλησιαστικών, τό οποίο ζητεί πληροφορίες από τόν διοικητή Φωκίδος. Από τά μέχρι τώρα γνωστά έγγραφα δέν προκύπτει η συνέχεια. Βέβαια η αποκοπή τής Μονής από τό μετόχι της έχει συντελεστεί, οι Πενταγιώτες όμως ακόμα καί σήμερα αποδέχονται ότι τό ξωκκλήσι τού Αγίου Παντελεήμονα, τό οποίο βρίσκεται ένα χιλιόμετρο περίπου από τό χωριό, ανήκει στήν Αμπελακιώτισσα καί τό προσέχουν οι ίδιοι.
Τά υπάρχοντα μετόχια τής Μονής είναι :
Ο Προφήτης Ηλίας Περίστας καί η Μεταμόρφωση τού Σωτήρος, η Σωτήρα, στόν ομώνυμο ζυγό μεταξύ Πλατάνου καί Περίστας. Τά δυό μετόχια τά αφιέρωσε στό Μοναστήρι τής Αμπελακιώτισσας ο Περιστιάνος μοναχός τού Προυσσού Δανιήλ Θανασούλης μέ συμβόλαιο τό 1942.
Τό τρίτο μετόχι είναι στό Πόριαρι, κοντά στά Λουτρά Στάχτης, καί είναι μιά περιφραγμένη έκταση οκτώ (8) περίπου στρεμμάτων στή θέση Εικόνισμα. Στό κτήμα βρίσκεται ναός. Ο Ναός επ' ονόματι τής Κοίμησης τής Θεοτόκου άρχισε νά κτίζεται τό 1949, επί ηγουμενίας Δαμασκηνού Παπανδρέου, πρωτανεψιού τού Αρχιεπισκόπου καί Αντιβασιλέως Δαμασκηνού. Ο Ναός έμεινε ημιτελής, λόγω τού πρόωρου θανάτου τού ηγουμένου, καί αποπερατώθηκε από τούς διαδόχους του. Από έγγραφο τού 1971 προκύπτει ότι ο Ναός συνέχιζε νά είναι αφιερωμένος στήν Κοίμηση τής Θεοτόκου. Σέ κατάσταση τής περιουσίας τής μονής τού 1978 αναφέρεται ο Ναός επ' ονόματι τών Αγίων Αναργύρων. Μεταξύ τών ετών 1971 καί 1978 έγινε η μετονομασία, χωρίς νά υπάρχουν στοιχεία γιά τούς λόγους πού τήν επέβαλαν καί ποιός τήν αποφάσισε. Γιά τήν ιστορία σχεδόν όλη η κοιλάδα Πόριαρι ανήκε από τό 1823 στό Μοναστήρι ύστερα από αγοραπωλησία μέ τούς Σισμαναίους. Σημειωτέον στήν ράχη "Μοναστηράκι", πού δεσπόζει πάνω από τά Λουτρά Στάχτης, υπήρχε, όπως φαίνεται από τά έγγραφα τού 1810 καί 1811 τό Μοναστήρι τού Σωτήρος, η Μεγάλη Σωτήρω μέ ηγούμενο τόν Παΐσιο. Επειδή τά έγγραφα βρέθηκαν στό αρχείο τής Αμπελακιώτισσας, μπορούμε νά πιθανολογήσουμε ότι ήταν ανεξάρτητο Μοναστήρι, καί μετά από τήν ερήμωσή του από μοναχούς περιήλθε στό Μοναστήρι τής Αμπελακιώτισσας ή ήταν ανέκαθεν μετόχι τής Μονής.
Η περιδιάβαση αυτή στά μετόχια είναι η δική μου μικρή συμμετοχή στή γνώση τής μακράς ιστορίας τού παλαίφατου Μοναστηριού, μέ τήν θερμή ευχή νά μετέχη συνεχώς καί αδιαλείπτως στά κοινωνικά καί θρησκευτικά δρώμενα καί νά είναι συμμέτοχο σέ έργα αγαθά.–
Τά υπάρχοντα μετόχια τής Μονής είναι :
Ο Προφήτης Ηλίας Περίστας καί η Μεταμόρφωση τού Σωτήρος, η Σωτήρα, στόν ομώνυμο ζυγό μεταξύ Πλατάνου καί Περίστας. Τά δυό μετόχια τά αφιέρωσε στό Μοναστήρι τής Αμπελακιώτισσας ο Περιστιάνος μοναχός τού Προυσσού Δανιήλ Θανασούλης μέ συμβόλαιο τό 1942.
Τό τρίτο μετόχι είναι στό Πόριαρι, κοντά στά Λουτρά Στάχτης, καί είναι μιά περιφραγμένη έκταση οκτώ (8) περίπου στρεμμάτων στή θέση Εικόνισμα. Στό κτήμα βρίσκεται ναός. Ο Ναός επ' ονόματι τής Κοίμησης τής Θεοτόκου άρχισε νά κτίζεται τό 1949, επί ηγουμενίας Δαμασκηνού Παπανδρέου, πρωτανεψιού τού Αρχιεπισκόπου καί Αντιβασιλέως Δαμασκηνού. Ο Ναός έμεινε ημιτελής, λόγω τού πρόωρου θανάτου τού ηγουμένου, καί αποπερατώθηκε από τούς διαδόχους του. Από έγγραφο τού 1971 προκύπτει ότι ο Ναός συνέχιζε νά είναι αφιερωμένος στήν Κοίμηση τής Θεοτόκου. Σέ κατάσταση τής περιουσίας τής μονής τού 1978 αναφέρεται ο Ναός επ' ονόματι τών Αγίων Αναργύρων. Μεταξύ τών ετών 1971 καί 1978 έγινε η μετονομασία, χωρίς νά υπάρχουν στοιχεία γιά τούς λόγους πού τήν επέβαλαν καί ποιός τήν αποφάσισε. Γιά τήν ιστορία σχεδόν όλη η κοιλάδα Πόριαρι ανήκε από τό 1823 στό Μοναστήρι ύστερα από αγοραπωλησία μέ τούς Σισμαναίους. Σημειωτέον στήν ράχη "Μοναστηράκι", πού δεσπόζει πάνω από τά Λουτρά Στάχτης, υπήρχε, όπως φαίνεται από τά έγγραφα τού 1810 καί 1811 τό Μοναστήρι τού Σωτήρος, η Μεγάλη Σωτήρω μέ ηγούμενο τόν Παΐσιο. Επειδή τά έγγραφα βρέθηκαν στό αρχείο τής Αμπελακιώτισσας, μπορούμε νά πιθανολογήσουμε ότι ήταν ανεξάρτητο Μοναστήρι, καί μετά από τήν ερήμωσή του από μοναχούς περιήλθε στό Μοναστήρι τής Αμπελακιώτισσας ή ήταν ανέκαθεν μετόχι τής Μονής.
Η περιδιάβαση αυτή στά μετόχια είναι η δική μου μικρή συμμετοχή στή γνώση τής μακράς ιστορίας τού παλαίφατου Μοναστηριού, μέ τήν θερμή ευχή νά μετέχη συνεχώς καί αδιαλείπτως στά κοινωνικά καί θρησκευτικά δρώμενα καί νά είναι συμμέτοχο σέ έργα αγαθά.–
******
Αναδημοσίευση από εδώ:Μετοχιοποίηση τών διαλυμένων Ναυπακτιακών Μονών καί τά λοιπά Μετόχια τής Μονής Αμπελακιωτίσσης
