Η βάναυση επέμβαση που γίνεται στο περιβάλλον της Ορεινής Ναυπακτίας με έργα άχρηστα κι ανόητα όπως η εκτροπή του Ευήνου, χωρίς αυτά να συνοδεύονται και από έργα υποστήριξης, θα οδηγήσουν την περιοχή σε οριστική καταστροφή και πλήρη ερήμωση. Αυτόν τον τόπο με τη συγκλονιστική φυσική ομορφιά που κατορθώνει ακόμη να διατηρεί τη γοητεία του άγνωστου και του μυστηριώδους έχουμε υποχρέωση να τον προστατέψουμε. Οι οικολογικές οργανώσεις και τα μαχητικά έντυπα κατά κύριο λόγο, αλλά και οι λίγοι μόνιμοι κάτοικοι μαζί με τους επισκέπτες οφείλουμε ελεύθερα κι ανυπόκριτα να συστρατευτούμε σε κοινό αγώνα για την προστασία της περιοχή και να αντισταθούμε στα όποια πρότυπα ανάπτυξης πάνε να επιβάλουν χωρίς αυτά να ταιριάζουν στην περιοχή.
Η φύση και η προστασία της -όχι μόνο στην Ορεινή Ναυπακτία αλλά στην Ελλάδα ολόκληρη-είναι βέβαια σε κάποιο βαθμό υπόθεση των νόμων και του κράτους, αλλά κυρίως αφορά τον καθένα από εμάς τους απλούς ανθρώπους και μας αφορά σε κάθε στιγμή της ζωής μας, είναι η ζωή μας και ο πολιτισμός μας. Για να διατηρήσουμε τόσο το φυσικό περιβάλλον όσο και τον πολιτισμό μας πρέπει να αναδείξουμε τη σχέση που υπάρχει ανάμεσά τους ειδικά στις μέρες μας που οι κοινωνίες όλο και περισσότερο απομακρύνονται από τη φύση. Για να γίνει αυτό δεν φτάνει μόνο η πληροφόρηση αλλά η γνώση που μ` αυτή φτάνει κανείς στη σοφία.
Η στήλη φιλοδοξεί να προκαλέσει τις διαδικασίες εκείνες που οδηγούν στην απόκτηση πληρέστερων γνώσεων και βαθύτερης κατανόησης για την Ορεινή Ναυπακτία. Φιλοδοξεί να ενθουσιάσει τους αναγνώστες της τόσο όσο χρειάζεται για να βγουν και να περπατήσουν στα βουνά της περιοχής, να ακολουθήσουν τα μονοπάτια, να κουβεντιάσουν, να αφουγκραστούν και να μυρίσουν όχι όμως ανέμελα κι ασυνείδητα, αλλά με καρδιά γεμάτη νοιάξιμο, φροντίδα, αγάπη και σεβασμό.Οι στόχοι βέβαια πολλοί, πρώτα να τονιστεί και να προβληθεί σε όλες τους τις διαστάσεις η εξαιρετική ομορφιά και η βιοποικιλότητα της περιοχής, να αναδειχτούν οι σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στα διάφορα φυσικά στοιχεία και στο πολιτιστικό περιβάλλον και το σπουδαιότερο να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες για να συμβάλει ο καθένας όσο περνάει από το χέρι του, ώστε το θαυμάσιο αυτό κομμάτι της ελληνικής γης να διατηρηθεί και να παραδοθεί απείραχτο στις επόμενες γενιές.Το οφείλουμε άλλωστε στην ιστορία και τον πολιτισμό αυτής της περιοχής, αλλά και στους λίγους ηλικιωμένους κατοίκους που μένουν μόνιμα με μοναδικό τους σύντροφο το παράπονο της εγκατάλειψης.
Ο Τόπος!
''...Ένας βράχος πάνω στον άλλο, δίπλα στον άλλο,
''...Ένας βράχος πάνω στον άλλο, δίπλα στον άλλο,
πίσω απ` τον άλλο ,βράχια, βράχια ακατάστατα,
μυτερά,κοφτερά,στραβά,αταίριαστα,
όρθια,πλαγιαστα,κρεμασμένα σαν δόντια,
σαν καρφιά σαν μαχαίρια κι ύστερα μια σάρα απότομη,
όλο στουρνάρι και χαλίκι...''
( Θ. Πετσάλης: "Οι Μαυρόλυκοι” )
Η περιγραφή που αποδίδει πιο πιστά την πραγματικότητα για την Ορεινή Ναυπακτία. Αυτός ο τόπος, με το πλούσιο ανάγλυφο, σχηματίστηκε πριν από 36 εκατομμύρια χρόνια κατά τη διάρκεια ορογενετικών κινήσεων. Οι κινήσεις αυτές ,όπως αναφέρουν ειδικοί επιστήμονες συνεχίστηκαν για 20 εκατομμύρια χρόνια. Τα πετρώματα των ορεινών όγκων ανήκουν στη ζώνη της Πίνδου, είναι κατά κύριο λόγο ασβεστολιθικά και βρίσκονται στη σημερινή τους θέση εδώ και 16 εκατομμύρια χρόνια.Τους απλοϊκούς όμως κατοίκους της περιοχής δεν τους απασχολούν οι επιστημονικές αυτές θέσεις. Γι` αυτούς η εμπλουτισμένη με πολλά χριστιανικά στοιχεία παράδοση για τη δημιουργία της περιοχής είναι αρκετό. Η παράδοση αναφέρει σχετικά: " Όταν ο Θεός δημιουργούσε τη στεριά του περίσσεψαν λίγα από τα υλικά της δημιουργίας. Τα απομεινάρια αυτά τα πέταξε όλα μαζί εδώ που σήμερα είναι η Ορεινή Ναυπακτία, έτσι δημιουργήθηκαν τα πολλά βουνά. Είδε όμως ότι αυτή η περιοχή αδικείται και τη στόλισε με πολλά δάση, γάργαρα νερά ,πολύχρωμα λουλούδια και πάρα πολλά πουλιά και ζώα. Έτσι η περιοχή αυτή έγινε μία απ` τις ομορφότερες της γης".
Αυτή την περιοχή, όλοι όσοι νοιάζονται, σέβονται και αγαπούν τη φύση, όλοι όσοι μπορούν να αφουγκραστούν και να δουν με άλλα αυτιά και μάτια ,καλούνται να την περιδιαβούν μαζί με τη στήλη και να αποσπάσουν τα μυστικά της και όλα εκείνα που μιλούν με τον τρόπο τους για το παρελθόν και συχνά προμηνύουν το μέλλον.
Το μοναστήρι της Βαρνάκοβας με τη χιλιόχρονη ιστορία του προσφέρει ευγενικά τον εξώστη του για μια πρώτη οπτική επαφή ενός τμήματος της Ορεινής Ναυπακτίας. Στα πόδια της Ι.Μονής ότι απόμεινε από τον Μόρνο. Ο άνθρωπος βλέπετε με την ασύνετη χρήση των φυσικών πόρων και με γνώμονα το συμφέρον, την εύκολη λύση ή την μεγιστοποίηση του κέρδους, καταστρέφει πολλές φορές ανεπανόρθωτα. Μάταια το ρέμα της Τερψιθέας, το Ανδραβιτσιώτικο, ή της Γριάς το ρέμα με τα λίγα νερά τους προσπαθούν να σώσουν ότι ο άνθρωπος κατέστρεψε.
Η ομορφιά του τοπίου, η ιερότητα του χώρου και η καταπληκτική θέα σε συνεπαίρνουν και άθελα οδηγούν το βλέμμα σου στην απέναντι κορυφογραμμή. Δυτικά το Μακρύορο 1500 μ.υψ. όνομα και πράγμα, συνέχεια με Βορειοανατολική κατεύθυνση το Τσακαλάκι 1713μ. με τις δίδυμες κορυφές του και πιο δεξιά η Ομάλια 1636. με τις ελατοσκέπαστες πλαγιές της και το πυροφυλάκιο κατάκορφα. Στα σωθικά των ορεινών αυτών όγκων αλλά σε χαμηλότερο υψόμετρο (475 μ.) κρυμμένη μέσα στα πλατάνια βρίσκεται η Δρακότρυπα. Ευχή όλων μας είναι το σπήλαιο αυτό να μην πέσει θύμα της αναπτυξιομανίας με αναπτυξιακά πρότυπα που δεν ταιριάζουν στην περιοχή και δεν σέβονται το περιβάλλον.
Ανηφορίζοντας ο κάθε επισκέπτης από τη Ναύπακτο ή από το Θέρμο και αφού περάσει μέσα από φιδίσιους δρόμους και απότομες χαράδρες, δίπλα σε γάργαρα νερά και σε δασωμένες πλαγιές, φτάνει στην καρδιά της Ορεινής Ναυπακτίας, στο Διάσελο κοντά στο Χάνι του Λιόλιου. Με ανηφορικό περπάτημα και με Δυτική τώρα κατεύθυνση ο υποθετικός επισκέπτης φτάνει κατάκορφα στο Ξηροβούνι 1600 μ. περίπου.
Από εκεί βλέπει γύρω του σχεδόν ολόκληρη την Ορεινή Ναυπακτία. Νότια και προς τη μεριά του Φίδαρη το Ριγάνι με την κωνική του κορφή και δίπλα του το βουνό της Δερβέκιστας. Ανάμεσά τους στριμώχνεται ο Ευήνος. Το άγριο μεγαλείο των Στενών που δημιούργησε το ποτάμι στην πάλη του με τα βουνά αυτά συνεπαίρνουν τους επισκέπτες που όλο και περισσότεροι γίνονται τα τελευταία χρόνια.Ανατολικά από το Ριγάνι ένα ορεινό συγκρότημα με αμέτρητες χαμηλές κορφές προβάλλει σαν φυσικό τείχος που ξεκόβει από την περιοχή της Ναυπάκτου την Ορεινή Ναυπακτία. Κατά την ιστορική διαδρομή της περιοχής πολλές φορές το φυσικό αυτό τείχος έχει σώσει τους κατοίκους από διάφορους "καμπίσιους " εχθρούς.
Ανάμεσα στη βόρεια πλευρά αυτής της μικρής οροσειράς με τις κατάφυτες πλαγιές και τη νότια πλευρά μια άλλης πιο εντυπωσιακής που την κάνουν η Τσεκούρα, ο Αρδίνης, το Ξηροβούνι , ο Ψωριάρης και το βουνό του Πέρκου, κυλάει τα νερά του ο παραπόταμος του Εύηνου Κότσαλος με ΒΑ-ΝΔ κατεύθυνση. Στο διάβα του αφού πρώτα ποτίσει πολλές λογγές και όλους τους πλατανιάδες, αφού δώσει κίνηση στις φτερωτές πολλών νερόμυλων αφήνει τα νερά του στο μεγάλο ποτάμι κάτω στου Πυλαρινού το μύλο κοντά στο ιστορικό καμαρωτό γιοφύρι της Αρτοτίβας.Τον Κότσαλο τροφοδοτούν με τα νερά τους και πάρα πολλά ρέματα: O Κάκαβος που ξεκινάει από το βουνό των Κρυονερίων με το ονομαστό πέτρινο γεφυράκι,τα ρέματα της Κοζίτσας και του Πόδου,το Μέγα Ρέμα της Χώμορης,το Λευτεριάνικο,το Κουτσομύλι του Πλατάνου και ο Κώτσαρης της Ποκίστας είναι μερικά απ` αυτά.
Αφήσαμε τελευταίο το πιο όμορφο τμήμα της Ορεινής Ναυπακτίας που περικλείεται από τη δυτική πλευρά των Βαρδουσίων ,τη Σαράνταινα, την Κοκκινιά, τον Άνινο και από τα βουνά της Περίστας, τον Αρδίνη, την Τσεκούρα, την Ομάλια και το Βλαχοβούνι. Σχεδόν όλη αυτή η περιοχή αποτελεί την λεκάνη απορροής του Ευήνου πάνω από το φράγμα.
Για να θαυμάσει κάποιος το καταπληκτικό αυτό τοπίο προσφέρεται σαν φυσικό παρατηρητήριο η κορυφή της Κοκκινιάς. Πρόσβαση το βουνό έχει από τα χωριά Κλεπά , Αράχοβα, και από τη Δομνίστα Ευρυτανίας. Από την κορυφή έχουμε οπτική επαφή σχεδόν με όλη την κοίτη του Ευήνου από τα στενά της Κόνισκας μέχρι τα Βαρδούσια. Μπορούμε ακόμη να δούμε τα ρέματα που τροφοδοτούν με τα νερά τους το ποτάμι όπως τον Κλεινοβίτη και τη Σκοτεινή, το Μέγα Ρέμα της Κλεπάς και τον Κάκαβο της Περδικόβρυσης, το Βοτσαϊτικο και πιο πάνω το Καψαλόρεμα, ένα πλήθος από μικρές και μεγάλες κορυφές, αλλά και τις φοβερές καταστροφές που προκαλεί ο άνθρωπός στο περιβάλλον της περιοχής με τα έργα εκτροπής του Ευήνου.
Η εικόνα για τα παλιά της περιοχής αναδύεται σαν παραμύθι, οι περιγραφές των παπούδων, οι μνήμες και η φαντασία καθώς επίσης και τα απομεινάρια του χθες μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι παρέμεινε σχεδόν απαράλλαχτη μέχρι τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο. Μέσα σε αυτή τη μεγάλη χρονική περίοδο αν άλλαξε κάτι αυτό είχε σχέση με τις μικρές προόδους στην τεχνολογία. Η βασική εικόνα παρέμεινε η ίδια: Παράγουμε ή συλλέγουμε από τη φύση όλα εκείνα που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε.Οι κάτοικοι της Ορεινής Ναυπακτίας όπως και όλοι οι κάτοικοι της υπαίθρου ζούσαν παράγοντας οι ίδιοι σχεδόν όλα τα αναγκαία αγαθά ή συνέλεγαν ορισμένα από τη φύση. Οι αγορές περιορίζονταν στα απολύτως απαραίτητα: το αλάτι, τα μεταλλικά εργαλεία και αργότερα το πετρέλαιο για τη λάμπα. Η γη ,το δάσος, η γεωργία, η κτηνοτροφία, το κυνήγι τους έδιναν ό,τι χρειάζονταν. Ήταν με λίγα λόγια λίγο γεωργοί, λίγο κτηνοτρόφοι, λίγο συλλέκτες ή λίγο κυνηγοί.Στα μικρά κομμάτια γής που αναλογούσαν στο καθένα, τις γνωστές σε όλους μας πεζούλες, καλλιεργούσαν σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι ,βρόμη και βρίζα που χρειάζονταν στους ίδιους αλλά και στα ζώα μεταφοράς και εργασίας που είχαν. Για τα γιδοπρόβατα λίγο τριφύλλι σε εξαιρετικές περιπτώσεις ,βελανίδια, μελά (γκι) και τούφες από έλατο ή πουρνάρι ήταν αρκετά.
Η Ορεινή Ναυπακτία παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον από άποψη βλάστησης, ήμερης και άγριας. Οι καρυδιές, οι κερασιές και οι μηλιές κατά κύριο λόγο, αλλά και αρκετά από τ` άλλα καρποφόρα και οπωροφόρα δέντρα που ευδοκιμούν στην περιοχή δεν έλειπαν από τους κήπους των κατοίκων. Τα κυριότερα άγρια δασικά δέντρα που κυριαρχούν στην περιοχή ξεκινώντας από χαμηλά υψόμετρα είνα: Η αριά, η κουμαριά, το πουρνάρι, η φυλλοβόλος δρυς (δέντρος),η κουτσουπιά, ο κέδρος, ο γαύρος και από 600 μ. υψόμετρο και πάνω το έλατο. Στην παραποτάμια ζώνη συναντάμε τις πικροδάφνες, τις ιτιές, τα σκλήθρα και τα πλατάνια. Η δασική βλάστηση καλύπτει το 76 π.της επιφάνειας με αρκετά υψηλή πυκνότητα 50 π.,η ποιότητά της όμως είναι ιδιαίτερα υποβαθμισμένη.Με εργασία γενεών και γενεών οι ακούραστοι χωρικοί των ορεινότερων χωριών είχαν μετατρέψει τις άγονες βουνοπλαγιές σε καλλιεργούμενη γη .Πολλές φορές και οι λάκκες που ήταν κρυμμένες μέσα στο δάσος δεν ξέφευγαν από τον φτωχό βιοπαλαιστή. Την εποχή εκείνη ήταν πολύ δύσκολο να καταλάβει κανείς που αρχίζει η φύση και που τελειώνει το βασίλειο του ανθρώπου ,να ξεχωρίσει το τεχνητό από το φυσικό, το ανθρώπινο από το φυσικό οικοσύστημα, όπως θα λέγαμε σήμερα.
Παρά τις μικροεπεμβάσεις που κάναν οι πρόγονοί μας στη φύση, αναμέσά τους υπήρχε μία σχέση σεβασμού και προστασίας. Γνωστές σε όλους είναι οι προσπάθειες που κάναν οι κάτοικοι για να προστατέψουν το Κεφαλάρι του κάθε χωριού. Δεν δίσταζαν να φτάσουν πολλές φορές και σε αφορεσμό για τους ασυνείδητους που προκαλούσαν καταστροφές.Σήμερα δυστυχώς και για την περιοχή μας η όποια ανάπτυξη σχεδιάζεται δεν στηρίζεται στις αρχές της αειφορίας με αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα να έχουμε αρνητικές επιτώσεις. Αν δεν θέλουμε να καταστρέψουμε το περιβάλλον από το οποίο εξαρτάται και η ζωή μας μη καθόμαστε με σταυρωμένα τα χέρια στο μοντέλο ανάπτυξης που μας επιβάλλουν. Όταν για τον κτηνοτρόφο στο λύκο πρέπει πάντα ο θάνατος, για τον ασυνείδητο κυνηγό ό,τι περπατάει ή πετάει είναι στόχος εξάσκησής του στη σκοποβολή, για τον απλό κάτοικο η πανίδα της περιοχής του χωρίζεται στα δύο - σ` αυτά που τρώγονται και σ`αυτά που δεν τρώγονται-λογικό είναι κανένας απ` αυτούς να μη μπορεί να φανταστεί πως στα επόμενα χρόνια ενδεχομένως ο λύκος ή το ζαρκάδι, οι αετοί που φωλιάζουν στο Βράχο της Κλεπάς, ή η βίδρα που υπάρχει σε ικανοποιητικό ακόμα πληθυσμό στα ρέματα της Ορεινής Ναυπακτίας να αποτελέσουν και για τους ίδιους οικονομική διέξοδο όπως: οι πελεκάνοι στις Πρέσπες, οι φώκιες στην Αλλόνησο ή οι χελώνες στη Ζάκυνθο.Το ουρλιαχτό του λύκου, το κλάμα του πληγωμένου ζαρκαδιού,τα ξεφωνητά της βίδρας που αναστατώνουν τον εφησυχασμό και αμφισβητούν την πραγματικότητα, μπορεί να οδηγήσουν όλους όσους βλέπουν με άλλα μάτια και αφουγκράζονται με άλλα αυτιά στη διεκδίκηση μιας άλλης ανάπτυξης , της αειφορικής, που θα σέβεται τις αξίες της Ορεινής Ναυπακτίας.
Η ομορφιά της Ναυπακτίας είναι το πιο ισχυρό ίσως όπλο στα χέρια των λίγων κατοίκων της για να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Αρκεί αυτό να το πιστέψει καθένας και περισσότερο η Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι ευαισθητοποιημένοι περιβαλλοντικά φορείς. Αυτοί θα οδηγήσουν και την πολιτεία να εγκαταλείψει τα αναπτυξιακά πρότυπα που μόνο σε αδιεξόδους οδηγούν.
Στο σημείο αυτό αξίζει να επαναφέρουμε στη μνήμη αυτών που μόνιμα αδιαφορούν για την περιοχή μας, την πρόταση του Συλλόγου Κλεπάς "Ο ΓΕΡΟΠΛΑΤΑΝΟΣ" για τη θεσμοθέτηση Ζώνης Απόλυτης Προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος στο φαράγγι της Κλεπάς. Μία πρόταση υποχρέωση της πολιτείας απέναντι στο περιβάλλον της Ναυπακτίας.
Επιγραμματικά μερικοί στόχοι αυτής της πρότασης:
I. Εξασφάλιση της οικολογικής ισορροπίας στην ευρύτερη περιοχή της Ορεινής Ναυπακτίας,η οποία διαταράχθηκε σε απροσδιόριστο βαθμό από τα έργα εκτροπής.
IΙ. Η διατήρηση των χαρακτηριστικών ειδών τόσο της χλωρίδας όσο και της πανίδας της περιοχής.
ΙΙΙ.Η επανένταξη στο οικοσύστημα της περιοχής μια σειράς φυτικών και ζωικών ειδών που κυρίως τις τελευταίες δεκαετίες εξαφανίστηκαν.
IV. Η προστασία της αισθητικής αξίας των Στενών.
V. Η ανάδειξη της προτεινόμενης περιοχής ως ζωντανού μουσείου της φύσης κατάλληλου για την κατάρτιση οικολογικού χαρακτήρα επιστημονικών προγραμμάτων, αλλά και δυναμικού στοιχείου οικονομικής άνθισης της περιοχής μέσω της ανάπτυξης του οικοτουρισμού και του αγροτουρισμού.
Το οικοσύστημα της Ορεινής Ναυπακτίας ευτυχώς ακόμη είναι υγιές, πλούσιο και ποικίλο. Δεν έχει πειραχτεί τόσο όσο χρειάζεται για να χάσει σημαντικές οικολογικές λειτουργείες. Αξίζει την προσοχή μας και την προστασία μας, πριν να είναι αργά!
Δημήτρης Στάικος
Πρόεδρος Συλλόγου Κλεπάς "ο Γεροπλάτανος".
Πρόεδρος Συλλόγου Κλεπάς "ο Γεροπλάτανος".
