Ο Δημιουργός του Ξενώνα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και του Προφήτη Ηλία Περίστης.
του Τρύφωνα Ν. Χατζηνικολάου.
Ο Μοναχός Δανιήλ, κατά κόσμο Δημήτριος Π. Θανασούλης, γεννήθηκε στην Περίστα το έτος 1860. Από μικρός ακολούθησε τα μεγαλύτερα αδέλφια του στα ελεύθερα και σκλαβωμένα χωριά της Ελλάδος, που εξασκούσαν το επάγγελμα του μικροπωλητού και γύριζαν στο χωριό, ύστερα από απουσία τριών και πέντε μηνών, φορτωμένοι λεφτά και μάλαμα. Ο Δημήτριος, με τα χρήματα που κέρδισε από το εμπόριο, όταν γύρισε στο χωριό αγόρασε ρουμάνια και χωράφια. Το 1880 αγόρασε ένα μεγάλο ρουμάνι πάνω από το χωριό κοντά στην θέση Πυργούλης, από τον Δήμο Ν. Χατζηνικολάου και λίγα χρόνια αργότερα αγόρασε δίπλα από το ρουμάνι μία μεγάλη λάκκα από τον Κωστάκη Μπαράκο.
Ο Δημήτριος, από τότε που αγόρασε το ρουμάνι και την Λάκκα, έγινε άλλος άνθρωπος· έδειχνε στοργή και αγάπη για τα πουρνάρια και για τα λιγοστά έλατα και σιγά-σιγά διαμόρφωσε το έδαφος και έφτιαξε πολλές ζαγάδες και φύτεψε πολλά καρποφόρα δένδρα. Ακόμη και πλατάνια έφερε και τα φύτεψε στην Λάκκα και σκάφτοντας με τα χέρια του μέσα στα σπλάχνα της γης, βρήκε λίγο νερό και πότιζε τα καρποφόρα δένδρα και στην άκρα της Λάκκας έχτισε ένα μικρό εκκλησάκι, τον Προφήτη Ηλία.
Στα 1890 παντρεύτηκε με την Κοντύλω Κ. Ράπτη. Απέκτησε τρεις θυγατέρες και έναν γυιό, που τον ονόμασε Ηλία. Μετά τον γάμο του έμεινε μόνιμα στο χωριό και δημιούργησε ένα παντοπωλείο δίπλα από το πατρικό του σπίτι.Ο Δημήτριος με την νέα ζωή του φαινότανε ευτυχισμένος και απέκτησε καλή φήμη, σαν ένας ιδανικός σύζυγος, στοργικός πατέρας και επιτυχημένος έμπορος.Αλλά η ευτυχία αυτή δεν κράτησε για πολλά χρόνια, όπως μας διηγήθηκε ο ανεψιός του Γεώργιος Αθ. Θανασούλης, που φημίζεται στην Περίστα για το αλάνθαστο θυμητικό. Μετά το 1905 μάστιζαν τον τόπο συχνά θανατηφόρες επιδημίες και έτσι ο Δημήτριος έχασε τρία από τα προσφιλή του πρόσωπα: την αγαπημένη του γυναίκα, τον μοναχογυιό του Ηλία και την μικρότερη κόρη του Ιωάννα.Ύστερα από αυτά τα συνεχή χτυπήματα που δέχθηκε, δεν είχε πια όρεξη να ασχοληθή με το εμπόριο. Φρόντισε και πάντρεψε τις δύο θυγατέρες του, την Βασιλική και την Αθηνά, και αυτός επήρε την μεγάλη απόφαση να γίνη καλόγερος.
Οι λόγοι που τον οδήγησαν να εγκαταλείψη τα εγκόσμια έγιναν γνωστοί στον τότε Μητροπολίτη Ναυπακτίας και Ευρυτανίας Αμβρόσιο, ο οποίος χωρίς κανένα δισταγμό, τον Ιούνιο του 1910, τον έκηρε καλόγερο με το μοναχικό όνομα Δανιήλ. Ο Δανιήλ, επιστρέφοντας στην Περίστα, ανέβηκε πάνω στο ρουμάνι και ανάμεσα στα πουρνάρια έχτισε το κελλί του. Λίγα βήματα πιο κάτω έχτισε μια νέα, ευρύχωρη εκκλησία, τον Προφήτη Ηλία.Εκεί, αποτραβηγμένος μέσα στο κελλί του, μακριά από τον κόσμο, βρήκε την ησυχία και την γαλήνη, που επιθυμούσε από τα νεανικά του χρόνια. Εκεί είχε όλο τον καιρό να συλλογισθή τα περασμένα γεγονότα της ζωής του και από όσα είδε και του συνέβησαν, μόνο ένα γεγονός το θυμήθηκε και το ξαναθυμήθηκε πολλές φορές.
Και αυτό το γεγονός ήτανε: Όταν ανεβοκατέβαινε με το μουλάρι του στο Κεφαλόβρυσο (Θέρμο, Τριχωνίδος) μεταφέροντας τρόφιμα και εμπορεύματα για το παντοπωλείο του, πολλές φορές στην καρδιά του χειμώνα, με τις φοβερές χιονοθύελλες, πάνω στην ράχη του Ζυγού συναντούσε φτωχούς και δυστυχισμένους ανθρώπους να σέρνωνται στην στράτα κοκκαλιασμένοι και με την ψυχή στα χείλη να αγωνίζονται να φθάσουν στο απομακρυσμένο χωριό τους. Πολλοί από αυτούς τους δυστυχισμένους ανθρώπους, που γεννήθηκαν πάνω στα κατσάβραχα της Ναυπακτίας και της Ευρυτανίας, εύρισκαν τραγικό θάνατο στα βράχια του Ξηροβουνίου, που τους γκρέμιζε ο μανιασμένος αέρας και χώνονταν σε καμμιά χιονοστιβάδα, γιατί δεν υπήρχε κανένα φυσικό ή τεχνητό καταφύγιο για να προφυλαχθούν, ώσπου να περάση η κακοκαιρία.Αυτούς τους άμοιρους ανθρώπους σκεφτότανε ο Δανιήλ μέσα στο κελλί του και αυτούς ήθελε να βοηθήση. Χωρίς να χάση καιρό μάζεψε μαστόρους και ανέβηκε πάνω στην ράχη του Ζυγού και εκεί που διασταυρώνονται οι δρόμοι των ορεινών χωριών προς Ναύπακτο και Αγρίνιο, έχτισε έναν προσωρινό Ξενώνα. Αργότερα, με χρήματα δικά του και με δωρεές των Περιστιάνων της Αμερικής έχτισε το εξωκκλήσι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Αγία Σωτήρα, που λέει ο λαός) και έναν ευρύχωρο Ξενώνα.
Εκεί μέσα εύρισκαν καταφύγιο και δωρεάν φιλοξενία οι στρατοκόποι, όταν οι βροχές και οι χιονοθύελλες δεν τους το επέτρεπαν να συνεχίσουν την στράτα τους προς το απομακρυσμένο χωριό τους. Πολλές φορές τύχαινε να μαζευτούν πολλοί διαβάτες, και κατ’ ανάγκην άνθρωποι και ζώα ζητούσαν καταφύγιο μέσα στο εκκλησάκι της Μεταμορφώσεως. Μερικοί συμβούλεψαν τον Δανιήλ να κλειδώση την πόρτα της εκκλησιάς, αυτός όμως τους αποστόμωνε με τα εξής χαρακτηριστικά λόγια: “Ο Θεός ευχαριστείται, όταν φιλοξενή τα ζώα στον Οίκόν Του, γιατί κι’ αυτά Τον φιλοξένησαν στην Φάτνη τους κατά τας πρώτας ημέρας της γεννήσεώς Του”.
Με το πέρασμα των χρόνων, το θεάρεστο έργο του Δανιήλ έγινε γνωστό, όχι μόνο στα γύρω χωριά, αλλά και σε ολόκληρη την Αιτωλοακαρνανία και στους γειτονικούς Νομούς της Ρούμελης, και κάθε χρόνο στις 20 Ιουλίου, ημέρα του Προφήτη Ηλία, και στις 6 Αυγούστου, ημέρα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, φάλαγγες ατελείωτες από πιστούς χριστιανούς, ξεκινούσαν από τα γειτονικά και απομακρυσμένα χωριά, με επί κεφαλής τους Παπάδες, καβάλα στα μουλάρια, στολισμένα με τα πολύχρωμα χειράμια, ξεκινούσαν από βραδύς για να φθάσουν με τα χαράματα στα εξωκκλήσια του Δανιήλ.
Ο Δανιήλ μέχρι τα βαθειά του γεράματα ήταν ακμαίος και θα ζούσε για πολλά ακόμη χρόνια. Πλήν όμως ένα αδέσποτο βλήμα όλμου του Ελληνικού Στρατού, που κυνηγούσε τους αντάρτες στις πλαγιές της Περίστας, κτύπησε θανάσιμα τον Δανιήλ, ο οποίος πέθανε λίγες ώρες αργότερα, την 8η Νοεμβρίου 1948.
Οι απανταχού Περιστιάνοι κάθε χρόνο στέλνουν χρήματα και διατηρούν σε πιο καλή κατάσταση τα εξωκκλήσια από ό,τι τα άφησε ο Δανιήλ. Επίσης, και τα γειτονικά χωριά Πλάτανος και Πέρκος έρχονται αρωγοί στην συντήρηση της “Αγίας Σωτήρας”. Έτσι, η μεγάλη ψυχή του αειμνήστου Δανιήλ θα φτερουγίζη με χαρά πάνω στον Προφήτη Ηλία και στην “Αγία Σωτήρα”, γιατί βλέπει ότι καίτοι περάσανε 20 ολόκληρα χρόνια από τότε που μας έφυγε για την αιωνιότητα, τα έργα του όχι μόνον δεν κατέρρευσαν, αλλά οι συγχωριανοί του και οι γύρω συμπατριώτες του τα διατηρούν για να θυμίζουνε στις επερχόμενες γενεές, ότι πάνω στα κατσάβραχα της Περίστας και της Ναυπακτίας γεννήθηκαν άνθρωποι με πραγματική χριστιανική ψυχή και μεγάλοι ευεργέτες παντός φιλανθρωπικού και κοινωφελούς έργου.
Τοιούτος υπήρξε και ο αλήστου μνήμης Δανιήλ Μοναχός.
