Το ορεινό πανέμορφο κεφαλοχώρι, η Aράχωβα της Ορεινής Ναυπακτίας, είναι το πολυπληθέστερο τοπικό διαμέρισμα στο κέντρο και προς τα βόρεια του Δήμου Πλατάνου, πάνω στον άξονα της 24ης Επαρχιακής οδού Ναυπάκτου - Καρπενησίου και σε καίρια γεωγραφική θέση όπου ο αρχαίος δρόμος οδηγούσε στο Θέρμο, στο "Κοινό των Αιτωλών". Το χωριό Αράχωβα αρχικά ήταν χτισμένο στη θέση Παναγιά και αργότερα μεταφέρθηκε στη περιοχή όπου σήμερα υπάρχει ο συνοικισμός «Παλαιοχώρι». Λόγω όμως καθίζησης πριν από τρεις (3) με τέσσερις (4) αιώνες το χωριό καταστράφηκε και μεταφέρθηκε στη θέση «Παλιαράχωβα» ώσπου να καταλήξει στη σημερινή του τοποθεσία "Φακές", που βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του όρους "Κοκκινιά" κατά τον 16ο αιώνα. Το όνομα Αράχωβα κατά μια εκδοχή είναι Σλαβικό και θα πει καρυδότοπος.Το χωριό δεσπόζει στην περιοχή, με υπέροχη θέα στην Ευηνολίμνη και στο φαράγγι του Φίδαρη και έχει μακρόχρονη ιστορική διαδρομή στο διάβα των αιώνων. Δροσίζεται από την αύρα της Κοκκινιάς και του καταπράσινου ελατοδάσους του καστανόλογγου, λούζει τα μαλλιά της στη βρύση στη Φραγγόπι και τα χτενίζει πιο ανατολικά στην Κορομηλιά, πλένει τα πόδια της στα γάργαρα νερά του Ευήνου, τα χέρια της στο ρυάκι του πλατανοΐσκιωτου Πέτρινου, ντύνεται και στολίζεται με χάρη και ομορφιά για να λάμψει καμαρωτή και περήφανη στο χοροστάσι "στο Πλατανάκι", στο μεγάλο και ξακουστό τριήμερο παραδοσιακό πανηγύρι της Παναγίας το Δεκαπενταύγουστο.Η Αράχωβα σήμερα είναι ένα μεγάλο χωριό του Δήμου Πλατάνου και προσελκύει πολλούς επισκέπτες ιδίως την καλοκαιρινή περίοδο. Το μέλλον της Αράχωβας είναι ευοίωνο, αφού έχει εξαίρετη νεολαία που προοδεύει στα γράμματα και στις τέχνες, με απόλυτο σεβασμό και προσήλωση στη γνήσια λαϊκή παράδοση και έμπρακτη συμμετοχή στις τοπικές γιορτές, στα ήθη και έθιμα μας, στα παραδοσιακά πανηγύρια και σε κάθε μορφής κοινωνική και πολιτιστική εκδήλωση κι έτσι συνδέεται αρμονικά και διαδοχικά η κάθε γενιά στο άρμα της προηγούμενης.ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ:
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (Αϊ-Νικόλας)
Στην Αράχωβα ο επισκέπτης σήμερα θαυμάζει τον μεγαλοπρεπή εικονογραφημένο ενοριακό ναό του πολιούχου της προς τιμή του Αγίου Νικολάου, με το ανεκτίμητης αξίας σκαλιστό ξύλινο χειροποίητο τέμπλο του, απομεινάρι του μοναστηριού του Προφήτη Ηλία (Αϊ-Λιά). Πρωτοχτίστηκε άγνωστο χρονολογικά πότε, ακριβώς μέσα στο χώρο του φυσικού κάστρου. Προτίμησαν να χτίσουν το ιερό του Αγίου Νικολάου στο μέρος αυτό (μέσα στο Κάστρο) γιατί ήταν δυσκολοπλησίαστο και έτσι εύκολα προστατευόταν από λεηλασία περαστικών. Ήταν μέρος από τη φύση του διαμορφωμένο, που μόλις έπαιρναν ειδοποίηση οι διασκορπισμένοι άνθρωποι στις απασχολήσεις τους, από τα γύρω παρατηρητήρια (Βουκινοτάπια και Μεγάλη Ράχη) κατέφευγαν προς την πλαγιά του Κάστρου και του Καρφοπεταλιά. Με το πέρασμα του χρόνου και ύστερα από σαρωτική, θανατηφόρα επιδημία όπως θέλει η παράδοση ή από καθίζηση, το χωριό μεταφέρθηκε στη βορειοδυτική περιοχή της Αράχωβας, όπου έχτισαν νέα εκκλησιά προς τιμήν του Αγίου Νικολάου.
Μοναστήρι του Αϊ-Λιά
Το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία (Αϊ-Λιά) Αράχωβας κατά την παράδοση υπήρχε 300 μέτρα περίπου πιο κάτω από την σημερινή του τοποθεσία, χωρίς κανείς να ξέρει το πότε ιδρύθηκε. Αν είχε μεταφερθεί στη σημερινή του θέση, όπου είναι το εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, πριν από το 1778-1779 οπότε το ανακαίνισε και αγιογράφησε ο Αθανάσιος Σισμάνης, ως κτήτορας, αυτό δεν είναι δυνατό να εξακριβωθεί. Μια φθαρμένη από τον καιρό επιγραφή σε πλάκα που είναι εντοιχισμένη πάνω από την κύρια είσοδο του εξωκλησιού λέει ότι ανακαινίσθηκε από τον Αθανάσιο Σισμάνη το 1778, «Ανεκαινίσθη εκ βάθους δια εξόδου άρχοντος Κυρ. Θανάση Σισμάνη. Αράχοβα 1778», ενώ σε εικόνες που αγιογραφήθηκαν το 1778-1779 αναγράφεται πάνω τους το όνομα του Αθανασίου Σισμάνη. Όταν καταργήθηκε το μοναστήρι στα 1833, μαζί με όσα είχαν λιγότερους από έξι (6) καλόγερους, εγκαταλείφθηκαν και κατάρρευσαν οι βοηθητικοί χώροι και μίκρυναν την Εκκλησία. Βέβαιο είναι ότι η θέση του καθολικού κύριου οικήματος του μοναστηριού ήταν στο βορειοδυτικό χώρο του εξωκλησιού και τα δε ξεχωριστά σπιτάκια των μοναχών στη βορειοανατολική πλαγιά επάνω από το μοναστήρι. Οι διαστάσεις της εκκλησίας ήταν μεγαλύτερες από αυτές που έχει το καθολικό σήμερα. Αυτό διαπιστώνεται από το αρίστης τέχνης τέμπλο, που μετά την κατάργηση του μοναστηριού μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε στην εκκλησιά του Αγίου Νικολάου, ενοριακού ναού της Αράχωβας.
Εξωκλήσι του Αγίου Συμεών
Στη δυτική πλαγιά της Μεγάλης Ράχης και στο ύψος του Αγίου Νικολάου σώζεται το εξωκλήσι του Προφήτη Συμεών. Ο περίγυρος του ήταν νεκροταφείο στο διάστημα του παρελθόντος, που το χωριό βρισκόταν στην ακμή του. Ύστερα από χρόνια, μετά την καταστροφή του χωριού, ξανάγινε συνοικισμός το Παλιοχώρι. Ο περίγυρος του αποτελούσε και πάλι νεκροταφείο, όπως μαρτυρούν νεκροκόκαλα, που ξεπέχουν από καιρό σε καιρό και φανερώνονται στον όχτο του ρέματος. Τον Προφήτη Συμεών τον διατήρησαν οι πιστοί εκεί που πρωτοσυστάθηκε και λειτουργείται ως τώρα την 1η του Σεπτέμβρη, Πρωτοχρονιά για την Εκκλησία.
Εξωκλήσι των Αγίων Ταξιαρχών
Στα βορειοδυτικά του Προφήτη Συμεών και σε απόσταση 300 μέτρων, στην άκρη του Παλιοχωριού σώζεται η τοπωνυμία «Άγιοι Ταξιάρχες». Πότε πρωτοχτίστηκε το ιερό αυτό προσκύνημα και πόσον καιρό τιμήθηκαν οι Άγιοι Ταξιάρχες από τους παλιότερους, δεν μαρτυριέται από πουθενά. Τότε που άκμαζε το χωριό στο Παλιοχώρι θα είχε χτιστεί και η Εκκλησία για τους Άγιους Ταξιάρχες. Όταν το χωριό μεταφέρθηκε, παράτησαν την Εκκλησιά και αυτή κατέρρευσε. Από μια πλάκα που βρέθηκε στο σημερινό νεκροταφείο, που έχει τη χρονολογία 1050, πρέπει να συμπεράνουμε ότι το νεκροταφείο λειτουργούσε εκεί με το παρεκκλήσι των Αγίων Ταξιαρχών. Στα 1907-1908 ξαναχτίστηκε το εξωκλήσι στην αρχική του θέση, στο Παλιοχώρι, σε εκπλήρωση τάματος του χωριανού μας Νικ. Χαρ. Ρήγα, όμως δεν άντεξε σε βαθιά καθίζηση και διαλύθηκε το 1918. Σήμερα το εξωκλήσι των Αγίων Ταξιαρχών βρίσκεται χτισμένο μέσα στο νεκροταφείο του χωριού.
Εξωκλήσι της Παναγίας (Παναούλα)
Ο ναός της Παναγίας που χτίστηκε στο κέντρο της αγροτικής περιφέρειας της Αράχωβας πήρε και το όνομα Παναγιές και το διατηρεί έως σήμερα. Αυτή φαίνεται ότι είναι το πρώτο χριστιανικό προσκύνημα. Είναι χτισμένο πάνω σε προχριστιανικό ιερό, όπως μαρτυρείτε από βάση βωμού, που βρέθηκε στα θεμέλια του ίδιου του ανακαινισθέντος εξωκλησιού σε ένα τόπο με πολλά θραύσματα κεραμιδιού, δείγμα παμπάλαιου οικισμού.
Κάστρο Αράχωβας
Ίχνη πελασγικού Κυκλώπειου τείχους σώζονται στο αρχαίο ιερό ακριβώς επάνω από την Ευηνολίμνη και στο οποίο έβρισκαν καταφύγιο οι πρόγονοι μας, όταν κινδύνευαν από επιδρομές αλλοεθνών και λοιμικές επιδημίες. Η περιοχή αμφιθεατρικά από το φυσικό δασωμένο σήμερα Κάστρο μέχρι τον παραπόταμο Κλινοβίτη, νότια της Αράχωβας, αποτελούσε μια πολυάνθρωπη πόλη στα αρχαία χρόνια με άγνωστο όνομα και με ιερό στη θέση «Παναούλα». Σώζονται και διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση, μία λευκή λίθινη βάση, (βάθρο) αρχαίου αγάλματος και διαστάσεων 0,75 Χ 1,30 με εγχάρακτη επιγραφή σε Ευβοϊκή γραφή. Πολύ πριν τον Τρωικό πόλεμο, περί τα 1500-1300 π.Χ., με επίκληση στον Ύψιστο Δία και αναφορά στον Κολυδώνειο κάπρο, που χρησιμοποιήθηκε σαν Αγία Τράπεζα, λόγω της κατασκευής της στα χριστιανικά χρόνια και άλλη μακρόστενη πέτρα λαξευτή, με αύλακα στο κέντρο, όπου θυσίαζαν τα ζώα και μετέπειτα άναβαν τα κεριά. Το ειδωλολατρικό αυτό ιερό προς τιμή του Δία και της Άρτεμης, ρυθμού βασιλικής, μετετράπη σε χριστιανικό και αποτέλεσε το πρώτο κέντρο λατρείας της Παναγίας στην περιοχή, μεταξύ των ετών 313-404 μ.Χ.
Θέση Αλεφάντω
Ένα με δυο χιλιόμετρα ανατολικά της Παλιαράχωβας στη θέση "Αλεφάντω", βρέθηκε λίθινη σωζόμενη επιγραφή του 4ου-3ου π.Χ. αιώνα σχετική με ιστορικά πρόσωπα και τη μετοίκηση της παρατριχώνιας πόλεως της Μέταπας στην περιοχή του χωριού μας καθώς και επιγραφή που όμως χάθηκε "Γερανού του κεραμέως", που μαρτυρεί την ύπαρξη αρχαίου κεραμοποιείου. Άλλωστε και η γειτονική τοποθεσία "Πουλιάνα", που μαρτυρεί πόλη που βούλιαξε και γεωλογική απόδειξη τούτου αποτελεί οτι είναι διάσπαρτη από κεραμίδια.
Μεγάλη Βρύση
Αξίζει μια εκδρομή στην κρουσταλλένια Μεγάλη Βρύση που περικλείεται από αιωνόβια πλατάνια και μια τεράστια σπηλιά από την οποία βγαίνει το νερό. Εκεί βρίσκεται και το υδραγωγείο του χωριού.
