
ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ:
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (Αϊ-Νικόλας)
Στην Αράχωβα ο επισκέπτης σήμερα θαυμάζει τον μεγαλοπρεπή εικονογραφημένο ενοριακό ναό του πολιούχου της προς τιμή του Αγίου Νικολάου, με το ανεκτίμητης αξίας σκαλιστό ξύλινο χειροποίητο τέμπλο του, απομεινάρι του μοναστηριού του Προφήτη Ηλία (Αϊ-Λιά). Πρωτοχτίστηκε άγνωστο χρονολογικά πότε, ακριβώς μέσα στο χώρο του φυσικού κάστρου. Προτίμησαν να χτίσουν το ιερό του Αγίου Νικολάου στο μέρος αυτό (μέσα στο Κάστρο) γιατί ήταν δυσκολοπλησίαστο και έτσι εύκολα προστατευόταν από λεηλασία περαστικών. Ήταν μέρος από τη φύση του διαμορφωμένο, που μόλις έπαιρναν ειδοποίηση οι διασκορπισμένοι άνθρωποι στις απασχολήσεις τους, από τα γύρω παρατηρητήρια (Βουκινοτάπια και Μεγάλη Ράχη) κατέφευγαν προς την πλαγιά του Κάστρου και του Καρφοπεταλιά. Με το πέρασμα του χρόνου και ύστερα από σαρωτική, θανατηφόρα επιδημία όπως θέλει η παράδοση ή από καθίζηση, το χωριό μεταφέρθηκε στη βορειοδυτική περιοχή της Αράχωβας, όπου έχτισαν νέα εκκλησιά προς τιμήν του Αγίου Νικολάου.
Μοναστήρι του Αϊ-Λιά
Το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία (Αϊ-Λιά) Αράχωβας κατά την παράδοση υπήρχε 300 μέτρα περίπου πιο κάτω από την σημερινή του τοποθεσία, χωρίς κανείς να ξέρει το πότε ιδρύθηκε. Αν είχε μεταφερθεί στη σημερινή του θέση, όπου είναι το εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, πριν από το 1778-1779 οπότε το ανακαίνισε και αγιογράφησε ο Αθανάσιος Σισμάνης, ως κτήτορας, αυτό δεν είναι δυνατό να εξακριβωθεί. Μια φθαρμένη από τον καιρό επιγραφή σε πλάκα που είναι εντοιχισμένη πάνω από την κύρια είσοδο του εξωκλησιού λέει ότι ανακαινίσθηκε από τον Αθανάσιο Σισμάνη το 1778, «Ανεκαινίσθη εκ βάθους δια εξόδου άρχοντος Κυρ. Θανάση Σισμάνη. Αράχοβα 1778», ενώ σε εικόνες που αγιογραφήθηκαν το 1778-1779 αναγράφεται πάνω τους το όνομα του Αθανασίου Σισμάνη. Όταν καταργήθηκε το μοναστήρι στα 1833, μαζί με όσα είχαν λιγότερους από έξι (6) καλόγερους, εγκαταλείφθηκαν και κατάρρευσαν οι βοηθητικοί χώροι και μίκρυναν την Εκκλησία. Βέβαιο είναι ότι η θέση του καθολικού κύριου οικήματος του μοναστηριού ήταν στο βορειοδυτικό χώρο του εξωκλησιού και τα δε ξεχωριστά σπιτάκια των μοναχών στη βορειοανατολική πλαγιά επάνω από το μοναστήρι. Οι διαστάσεις της εκκλησίας ήταν μεγαλύτερες από αυτές που έχει το καθολικό σήμερα. Αυτό διαπιστώνεται από το αρίστης τέχνης τέμπλο, που μετά την κατάργηση του μοναστηριού μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε στην εκκλησιά του Αγίου Νικολάου, ενοριακού ναού της Αράχωβας.
Εξωκλήσι του Αγίου Συμεών
Στη δυτική πλαγιά της Μεγάλης Ράχης και στο ύψος του Αγίου Νικολάου σώζεται το εξωκλήσι του Προφήτη Συμεών. Ο περίγυρος του ήταν νεκροταφείο στο διάστημα του παρελθόντος, που το χωριό βρισκόταν στην ακμή του. Ύστερα από χρόνια, μετά την καταστροφή του χωριού, ξανάγινε συνοικισμός το Παλιοχώρι. Ο περίγυρος του αποτελούσε και πάλι νεκροταφείο, όπως μαρτυρούν νεκροκόκαλα, που ξεπέχουν από καιρό σε καιρό και φανερώνονται στον όχτο του ρέματος. Τον Προφήτη Συμεών τον διατήρησαν οι πιστοί εκεί που πρωτοσυστάθηκε και λειτουργείται ως τώρα την 1η του Σεπτέμβρη, Πρωτοχρονιά για την Εκκλησία.
Εξωκλήσι των Αγίων Ταξιαρχών
Στα βορειοδυτικά του Προφήτη Συμεών και σε απόσταση 300 μέτρων, στην άκρη του Παλιοχωριού σώζεται η τοπωνυμία «Άγιοι Ταξιάρχες». Πότε πρωτοχτίστηκε το ιερό αυτό προσκύνημα και πόσον καιρό τιμήθηκαν οι Άγιοι Ταξιάρχες από τους παλιότερους, δεν μαρτυριέται από πουθενά. Τότε που άκμαζε το χωριό στο Παλιοχώρι θα είχε χτιστεί και η Εκκλησία για τους Άγιους Ταξιάρχες. Όταν το χωριό μεταφέρθηκε, παράτησαν την Εκκλησιά και αυτή κατέρρευσε. Από μια πλάκα που βρέθηκε στο σημερινό νεκροταφείο, που έχει τη χρονολογία 1050, πρέπει να συμπεράνουμε ότι το νεκροταφείο λειτουργούσε εκεί με το παρεκκλήσι των Αγίων Ταξιαρχών. Στα 1907-1908 ξαναχτίστηκε το εξωκλήσι στην αρχική του θέση, στο Παλιοχώρι, σε εκπλήρωση τάματος του χωριανού μας Νικ. Χαρ. Ρήγα, όμως δεν άντεξε σε βαθιά καθίζηση και διαλύθηκε το 1918. Σήμερα το εξωκλήσι των Αγίων Ταξιαρχών βρίσκεται χτισμένο μέσα στο νεκροταφείο του χωριού.
Εξωκλήσι της Παναγίας (Παναούλα)
Ο ναός της Παναγίας που χτίστηκε στο κέντρο της αγροτικής περιφέρειας της Αράχωβας πήρε και το όνομα Παναγιές και το διατηρεί έως σήμερα. Αυτή φαίνεται ότι είναι το πρώτο χριστιανικό προσκύνημα. Είναι χτισμένο πάνω σε προχριστιανικό ιερό, όπως μαρτυρείτε από βάση βωμού, που βρέθηκε στα θεμέλια του ίδιου του ανακαινισθέντος εξωκλησιού σε ένα τόπο με πολλά θραύσματα κεραμιδιού, δείγμα παμπάλαιου οικισμού.
Κάστρο Αράχωβας
Ίχνη πελασγικού Κυκλώπειου τείχους σώζονται στο αρχαίο ιερό ακριβώς επάνω από την Ευηνολίμνη και στο οποίο έβρισκαν καταφύγιο οι πρόγονοι μας, όταν κινδύνευαν από επιδρομές αλλοεθνών και λοιμικές επιδημίες. Η περιοχή αμφιθεατρικά από το φυσικό δασωμένο σήμερα Κάστρο μέχρι τον παραπόταμο Κλινοβίτη, νότια της Αράχωβας, αποτελούσε μια πολυάνθρωπη πόλη στα αρχαία χρόνια με άγνωστο όνομα και με ιερό στη θέση «Παναούλα». Σώζονται και διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση, μία λευκή λίθινη βάση, (βάθρο) αρχαίου αγάλματος και διαστάσεων 0,75 Χ 1,30 με εγχάρακτη επιγραφή σε Ευβοϊκή γραφή. Πολύ πριν τον Τρωικό πόλεμο, περί τα 1500-1300 π.Χ., με επίκληση στον Ύψιστο Δία και αναφορά στον Κολυδώνειο κάπρο, που χρησιμοποιήθηκε σαν Αγία Τράπεζα, λόγω της κατασκευής της στα χριστιανικά χρόνια και άλλη μακρόστενη πέτρα λαξευτή, με αύλακα στο κέντρο, όπου θυσίαζαν τα ζώα και μετέπειτα άναβαν τα κεριά. Το ειδωλολατρικό αυτό ιερό προς τιμή του Δία και της Άρτεμης, ρυθμού βασιλικής, μετετράπη σε χριστιανικό και αποτέλεσε το πρώτο κέντρο λατρείας της Παναγίας στην περιοχή, μεταξύ των ετών 313-404 μ.Χ.
Θέση Αλεφάντω
Ένα με δυο χιλιόμετρα ανατολικά της Παλιαράχωβας στη θέση "Αλεφάντω", βρέθηκε λίθινη σωζόμενη επιγραφή του 4ου-3ου π.Χ. αιώνα σχετική με ιστορικά πρόσωπα και τη μετοίκηση της παρατριχώνιας πόλεως της Μέταπας στην περιοχή του χωριού μας καθώς και επιγραφή που όμως χάθηκε "Γερανού του κεραμέως", που μαρτυρεί την ύπαρξη αρχαίου κεραμοποιείου. Άλλωστε και η γειτονική τοποθεσία "Πουλιάνα", που μαρτυρεί πόλη που βούλιαξε και γεωλογική απόδειξη τούτου αποτελεί οτι είναι διάσπαρτη από κεραμίδια.
Μεγάλη Βρύση
Αξίζει μια εκδρομή στην κρουσταλλένια Μεγάλη Βρύση που περικλείεται από αιωνόβια πλατάνια και μια τεράστια σπηλιά από την οποία βγαίνει το νερό. Εκεί βρίσκεται και το υδραγωγείο του χωριού.