Άμπλιανη ή Σταυροπήγιο Ευρυτανίας...


Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.220 μ. Στα βόρεια του χωριού υψώνεται το βουνό Οξυά (ή Σαράνταινα). Ανήκει στο Δήμο Δομνίστας και απέχει περίπου 31 χιλιόμετρα από την έδρα του δήμου, το Κρίκελλο.
Το νοτιοανατολικότερο Χωριό της Ευρυτανίας η Άμπλιανη. Το χειμώνα μπορεί να μή ζή κανείς εκεί, αλλα το καλοκαίρι μετατρέπεται σε μικρή πολιτεία. Οι Αμπλιανίτες επιστρέφουν απο τη Νέα Άμπλιανη Λαμίας και απο την Αγριλιά Μεσολογγίου, όπου μετανάστευσαν, για να περάσουν το καλοκαίρι στο πανέμορφο χωριό τους που τόσο αγαπούν.
Η ίδρυσή της ανάγεται στα βυζαντινά χρόνια. Ως κοινότητα Άμπλιανης αναγνωρίστηκε αρχικά με το Β.Δ. της 22-5-1919, ΦΕΚ. Α΄ 112/19 και μετονομάσθηκε σε Σταυροπήγιο με Δ. της 12-3-1928, ΦΕΚ Α΄ 81/28. Το τοπωνύμιο Σταυροπήγι επιβεβαιώνει την ύπαρξη σταυροπηγιακού μοναστηρίου στην περιοχή. Το όνομα Άμπλιανη το οφείλει στους πολλούς αμπλάδες (μικροπηγές με άφθονα νερά) της περιοχής. Την εποχή της ύστερης Τουρκοκρατίας, ήταν το μεγαλύτερο μετά το Καρπενήσι χωριό της Ευρυτανίας.
Στις 22 Ιουλίου του 1825, ο Γιώργης Καραϊσκάκης κάλεσε σε σύναξη εδώ στην Άμπλιανη τους Οπλαρχηγούς Κ. Τζαβέλα, Β. Κοντογιάννη, Γ. Βαλτινό, Α. Σιαφάκα, Χ. Φωτομάρα, Σαδήμα, κ.ά. όπου κατέστρωσαν τα σχέδια της επίθεσης κατά των πολιορκητών του Μεσολογγίου, με ταυτόχρονη έφοδο των πολιορκημένων.
Στην Κατοχή οι Αμπλιανίτες πήραν ενεργά μέρος στην Εθνική Αντίσταση, ενώ η απελευθέρωση βρήκε το χωριό σε θλιβερό σωρό ερειπίων λόγω της πυρπόλησης από τους τους κατακτητές.
Σήμερα, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2001, οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού ανέρχονται στους 257.
Το χωριό της Άμπλιανης είναι ιδιαίτερα γνωστό για την ονομαστή παραγωγή του σε υφαντά κλινοσκεπάσματα και την ιδιαίτερη φορεσιά των γυναικών του. Αξιοσημείωτο είναι το παρακάτω γεγονός που συνέβαινε κατά το παρελθόν: λόγω της έντονης απασχόλησης των κατοίκων με την κτηνοτροφία, το πλεόνασμα της παραγωγής του μαλλιού από τα πρόβατα αναλάμβαναν να γνέσουν με την Ρόκα κυρίως οι άνδρες, οι οποίοι εξαιτίας αυτού, απέκτησαν το παρατσούκλι "ροκάδες".
Αξιοσημείωτος είναι ο αμπλιανίτικος χορός "Στέγκος", που χορεύεται στην ομώνυμη τοποθεσία του χωριού την παραμονή του πανηγυριού της Αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου).
Στο χωριό θα συναντήσουμε την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Ο Ναός αυτός, πετρόκτιστος, είναι ένα ακριβό στολίδι στην Άμπλιανη. Πολύ παλιός, έτος 1867 γράφει σε σκαλιστή πέτρα πάνω από την δυτική του πόρτα, με ψηλά παράθυρα, ζωγραφιστό ταβάνι και πέτρινο δάπεδο που στο κέντρο του έχει σκαλισμένο αστέρι με πολλές ακτίνες. Αλλά το πιο αξιοθαύμαστο είναι το τέμπλο του. Σκαλισμένο με παραστάσεις από την Αγία Γραφή σε ξύλο καρυδιάς, πανέμορφο.
Πληθώρα εκκλησιών με ιστορικό ενδιαφέρον βρίσκονται μέσα, αλλά και κοντά στο χωριό. Εκτός από την Αγία Παρασκευή και τον Άγιο Νικόλαο, υπάρχει η Αγία Σωτήρα στο νεκροταφείο, ο Άγιος Ιωάννης, ο προφήτης Ηλίας και στην θέση Αμπέλια τα ερείπια του Αϊ Θανάση, όπου βρίσκονταν παλιότερα το χωριό.