Ο ΚΛΗΡΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ ‘21

ΓΕΝΙΚΑ
Σ’ όλα τα χρόνια της σκλαβιάς δεν έπαψε να θερμοκαίη στις καρδιές των ραγιάδων η ελπίδα ότι θ’ ανάψη πάλι και θα φωτίση της λευτεριάς η δάδα.
Σημαντική η προσφορά του κλήρου σ’ όλο το διάστημα της σκλαβιάς, που βοήθησε να μείνη ακοίμητη η ελπίδα στην ποθητή ανάσταση του έθνους.
Μα και σαν άναψε το ντουφεκίδι πολλοί κληρικοί μας κρατώντας στο ‘να χέρι τον Σταυρό και στ’ άλλο το ντουφέκι μάχονταν για Χριστό και Πατρίδα.
Την αγωνιστική φλόγα τους την μετέφεραν στα πεδία των μαχών, όπου με το φωτεινό παράδειγμά τους τόνωναν και φρονημάτιζαν το αγωνιζόμενο Γένος.
Ρασοφόροι απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδος καθαγίασαν με το αίμα τους τον αγώνα για μια λεύτερη και ανεξάρτητη εθνική ζωή. Σημαντική είναι και η προσφορά των κληρικών της κακοτράχαλης Ναυπακτίας στον Αγώνα.
Ο Ηγούμενος Δαμιανός, που ανατινάχθηκε στο Μεσολόγγι, οι Μοναχοί Αγαθάγγελος και Πολύκαρπος, που κατακρεουργήθηκαν από τους εχθρούς, ο Μοναχός Ζωσιμάς, ο Ιερομόναχος Άνθιμος, ο Παπαγιώργης, ο Παπαδημήτρης, ο Κυπριανός, η επώνυμη χορεία και άλλοι, που τους σκέπασε της λησμονιάς η βαριά ταφόπετρα.
Κατωτέρω θα παραθέσουμε έγγραφα παραστατικά της δράσης αγωνιστών ιερέων της Ναυπακτίας, τα οποία βρήκαμε στα Αρχεία Αγωνιστών Εθνικής Βιβλιοθήκης, τα Γ.Α.Κ. και διάφορες εφημερίδες και συμπληρώνουν τον πίνακα των γνωστών αγωνιστών Κληρικών της Επαρχίας Ναυπακτίας.

ΚΛΗΡΙΚΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

Παππαγγελής, Ιερεύς εκ Ναυπάκτου (Χ.Α.Ε.Β.)
α) Προς την Σεβ. επί των αγώνων και θυσιών επιτροπήν
Αιτησις περί πατραγαθιών
Ο υποφαινόμενος κάτοικος Πατρών καθυποβάλλων προς την Σεβ. ταύτην επιτροπήν, δια της Β. Νομαρχίας Αχαϊοήλιδος, το εσώκλειστον παλαιόν πιστοποιητικόν του συνταγματάρχου Ν. Τζαβέλα και των αντισυνταγματαρχών Τρ. Αποκορίτου και Χρ. Φωτομάρα, περί των στρατιωτικών αγώνων και θυσιών του αποβιώσαντος πατρός μου Παππά Αγγελή, εκ της Ναυπάκτου, εξαιτούμαι παρ’ αυτής να παραδεχθή το πιστοποιητικόν τούτο, ως αναφέρον γεγονότα αληθή και ουχί ψευδή και δυνάμει αυτού αποφασίσει να χορηγηθή και προς εμέ, το επιζών τέκνον του, αμοιβή τοιαύτη, οία θελει είναι ικανή, δια να αντισταθμίση τας εκδουλεύσεις και θυσίας αυτού.
Εν Πάτραις τη 24 Ιουνίου 1865
Ο ευπειθέστατος κάτοικος Πατρών
Αθ. Παππαγγελίδης


Παπανδρέας Καλλιαμπάκος Λομποτινά (Άνω Χώρα) Ναυπακτίας
α) Αίτηση (Χ.Α.Ε.Β.)
Προς
Την επί των θυσιών και αγώνων Σην εξεταστικήν επιτροπήν των Ελλήνων
Δια του κ. Επάρχου Ναυπακτίας
Ο εκ Μεγάλης Λομποτινάς των Κραβάρων του Δήμου Αποδοτίας της
Ναυπακτίας Παπανδρέας Καλλιαμπάκος
Εν Ναυπάκτω 7 Ιουνίου 1865
Μεταξύ των πράγματι εχόντων εκδουλεύσεις και θυσίας υπέρ του Ιερού αγώνος Ελλήνων καυχώμαι και ο υποφαινόμενος προς απόδειξιν των οποίων επισυνάπτω ώδε 1) το υπ’ αριθμ. 44/5 Ιανουαρίου 1846 πιστοποιητικόν του Δημάρχου Αποδοτίας και 2) Το από 5 Ιουνίου 1865 πιστοποιητικόν των οπλαρχηγών Τζαβέλα, Φασίτζα και Πράπα και παρακαλώ την επιτροπήν ταύτην να εκτιμήση και εύρη τα δίκαιά μου. Ο κύριος Έπαρχος Ναυπακτίας παρακαλείται να διευθύνη την παρούσαν μετά των λοιπών τριών εξομολογητικών εγγράφων προς την επιτροπήν συμφώνως με την 6 της από 20/2/1865 επιτροπής.
Ο Δικαιούχος
Παπανδρέας Καλλιαμπάκος

β) Πιστοποιητικό Δημοτικού Συμβουλίου (Χ.Α.Ε.Β.)
Αριθμ. 44
Το Δημοτικό Συμβούλιον Αποδοτίας
Πιστοποιεί ότι:
Ο επιφέρων το παρόν μας Παπανδρέας Καλλιαμπάκος ετών 60 κάτοικος Μ. Λομποτινάς του Δήμου Αποδοτίας, ότε ήχησεν η Σάλπιγξ του αγώνος της ανεξαρτήτου ελευθερίας μας επί το 1821 έτος, ύψωσε και ούτος εις τον ανεγερθέντα υψηλόν σταυρόν την κατά των Τούρκων χείρα του και βοήσας μετά των λοιπών γιγαντιαία τη φωνή εξέφρασε τας ακολούθους φράσεις “Ελευθερία ή θάνατος” ή τάν ή επί τας και πάραυτα αδράξας τα όπλα μετά του πατρός του Γεωργίου Καλιαμπάκου ζώντος έτι, φέρων συνάμα και στρατιώτας περίπου 33 δεν έλειψεν από πάσαν κατά των Τούρκων καταδίωξιν και ακολουθών τους ακολούθους οπλαρχηγούς και συνευρισκόμενος μετ’ αυτού εις τας ακολούθους μάχας.
Α. Εις τον του Αντιρρίου της Ναυπάκτου πολιορκισμόν, όπου ο πατήρ του επληγώθη.
Β. Είς το Ανομερλάρι της Τουρκίας κατά το 1822 κατά των Οθωμανών μάχην επληγώθη ωσαύτως ο πατήρ του, ακολουθούντες τους οπλαρχηγούς Παναγιώτην Σωτηρόπουλον, Γιαννάκην Γιολδάσην κλπ.
Γ. Επί το 1823 εφονεύθη ο πατήρ του εις την εις Τζακαλάκι της Παπαδιάς των Κραβάρων μάχην, διατελών υπό την οδηγίαν του Δήμου Τζέλιου, Γεωργάκη Κόρακα, Ιωάννου Φαρμάκη και Ανδρέα Σαφάκα και τούτου φονευθέντος ο υιός αυτού Παπανδρέας Καλιαμπάκος το αυτό έτος 1823 ακολουθών τους οπλαρχηγούς Μάρκον Βότσαρην, Παν. Σωτηρόπουλον και Ανδρ. Σαφάκαν ηγωνίζετο πολεμών και πολιορκών τους Οθωμανούς, ήτοι τον Ομέρ Πασά εις τας θέσεις Αγρίνιον και Πόρταν αυτού μ’ όλον τον προς την πατρίδα απαιτούμενον ένθερμον και διακαή ζήλον προς καταδίωξιν των Τούρκων.
Ως πολίτης δε δεν έλειψε υπηρετών και ως τοιούτου υπάρχοντος τους κατέκαυσαν δύο οικίας κειμένας εντός της Λομποτινάς και από την αρχήν της Επαναστάσεως και έκτοτε μέχρι σήμερον, Δημογέρων Διαγγελεύς της Επαρχίας μας, Επαρχιακός Σύμβουλος κλπ., όστις διαγγελεύς ών και εισπράκτωρ του εβδόμου τμήματος της επαρχίας μας το 1835 καταδιώκων αείποτε την ληστρικήν συμμορίαν, ως υπάλληλος της κυβερνήσεως εληστεύθη παρ’ αυτών, ήτοι του αρχιληστού Τόγγα Νάγκα και λοιπούς οπαδούς αυτού φονευθέντων εις τρόπον ώστε του κατέσφαξαν την νύκτα της 5 8βρίου 1835 δύο υιούς ονομαζομένους Δημήτριον και Νικόλαον, ο μεν ετών 10, ο δε 8. Μη υποφέρων ο πιστοποιούμενος Καλιαμπάκος τον φρικωδέστατον και αξιοθρήνητον αποκεφαλισμόν των ως είρηται υιών του, έσπευσε φεύγων, όπως αποφύγη και ούτος τον αποκεφαλισμόν τούτου. Επυροβολήθη υπό τρεις πυροβολισμούς υπό τριών ληστών και του συνέθλιψεν την αριστεράν χείρα, ήτις ως εκ τούτου εστάθη ανίατος και επροξένησεν και προξενεί τόσην ανικανότητα της υπηρεσίας του. Μη αρκεσθέντες οι ειρημένοι λησταί εις τούτο του αφήρεσαν προς τούτοις και άρπασαν την κινητήν περιουσίαν την συνισταμένην εκ δρχ. 10.000. Διό θεωρούντες τα συμβάντα του ειρημένου Παπανδρέα Καλιαμπάκου τόσον στρατιωτικώς όσον πολιτικώς υπηρετήσαντα αγωνιζόμενος, καθ’ όσον και ληστρικώς αξιοθρήνητα δοκιμάσας συμβάντα, παραχωρούμεν αυτώ το παρόν, ίνα του χρησιμεύση, όπου δεί.
Εν Μ. Λομποτινά 5 Ιανουαρίου 1846
ο Πρόεδρος, τα Μέλη.

γ) Πιστοποιητικό Δημάρχου (Χ.Α.Ε.Β.)
Αριθμ.910
Ο Δήμαρχος Αποδοτίας
Πιστοποιεί ότι
Ο φέρων το παρόν Παπανδρέας Καλλιαμπάκος ετών 75 κάτοικος του χωρίου Μ. Λομποτινάς του Δήμου τούτου είναι είς εκ των παλαιών αγωνιστών υπέρ του ιερού αγώνος και υιός και νόμιμος κληρονόμος του φονευθέντος Γεωργίου Καλλιαμπάκου.
Τη αιτήσει του εφοδιάζεται με το παρόν προς χρήσιν του
Λομποτινά 30 Μαΐου 1865
Ο Δημαρχιακός πάρεδρος
(υπογραφή δυσανάγνωστη)

δ) Πιστοποιητικό οπλαρχηγών (Χ.Α.Ε.Β.)
Επί τη έπιβαλλομένη παρά του Νόμου Ποινή και εν τη υποχρεώσει της πολιτικής αποζημιώσεως πιστοποιούμε οι υποφαινόμενοι ότι ο Παπαντρέας Καλλιαμπάκος εκ του χωρίου Μεγ. Λομποτινάς υπηρέτησε στρατιωτικώς την πατρίδα υπέρ της ανεξαρτησίας αυτής από το 1821 υπό τον Παναγιωτάκην Σωτηρόπουλον και Γεώργ. Πιλάλαν εις την μάχην Ναυπάκτου και Αντιρρίου κατά του Ισλάμπεη Πασά ομού μετά του πατρός του Γεωργίου Καλλιαμπάκου, όστις επληγώθη εις Αντίρριον. Από 1823-1827 υπηρέτησεν υπό τον Ανδρ. Σαφάκαν και Παναγιώτην Σωτηρόπουλον υπό τους αρχηγούς Καραϊσκάκη και Κίτζον Τζαβέλα εις τας μάχας Κεφαλόβρυσον έξωθεν του Αντελικού, εις Μουσαγίκη, εις το χωρίον Αμαρελάρο και Πόρτες, εις Ξηρόμερον, υπό την αρχηγίαν του Μάρκου Μπότσαρη κατά του Ομέρ Πασά.
Εις δε το έτος 1823 εφονεύθη ο πατήρ του εις θέσιν Τζακαλάκι ή Παπαδιά υπό των εχθρών Οθωμανών Μπανούση Σέβρανη και ότι εν τω διαστήματι της Ιεράς επαναστάσεως, δεν έλειψε από μάχας κατά των εχθρών Οθωμανών.
Όθεν κατ’ αίτησιν αυτού και χάριν της αληθείας επαφίεται το παρόν, ίνα του χρησιμεύση όθεν ανήκει.
Εν Ναυπάκτω 5/6/1865
Οι πιστοποιούντες
Ν. Τζαβέλας, Α. Φασίτζας Αν/ρχης, Γ. Πράπας Τ/ρχης
Κυρούται το γνήσιον των ανωτέρω υπογραφών
Ναύπακτος 6/6/1865 ο Δήμαρχος Ν. Παπαχρίστου

ε) Πιστοποιητικό Οπλαρχηγών (π. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΑ, τ.Α, 1983, σ. 309)
Πιστοποιούμεν οι υποφαινόμενοι ότι ο Παπανδρέας Καλιαμπάκου ετών 48 εκ Λομποτινάς Κραβάρων υπηρέτησεν στρατιωτικώς απαρχής του υπέρ ελευθερίας πολέμου υπό τους οπλαρχηγούς Γεώργιον Πιλάλαν, Ανδρέαν Σαφάκαν, Παναγ. Σωτηρόπουλον και Α. Καναβόν και παρευρέθη εις διαφόρους μάχας? εις οκτώ περί την Ναύπακτον πολιουρκουμένην, Βλοχόν κατά Ιμερπασά, Τσακαλάκι Κραβάρων κατά Μπανούση Σέρβανη του Κιουταχή, έξωθεν του Μεσολογγίου, εις Σύλιανη, εις Καλιακούδα και λοιπές συγκροτηθείσες μάχες διατελών πάντοτε επικεφαλής μαγκατζής (υπαξιωματικός). Υπηρέτει δε πάντα με ζήλον και ανδρείαν. Εις την μάχην Τσακαλάκι εφονεύθη ο πατήρ του. Μετά δε την άφιξιν της Α.Μ. Διαγγελεύς ών εις το τμήμα των Κραβάρων και ενεργηθείς εις την σύλληψιν της ληστρικής συμμορίας του Καμπέρη. Ένεκα τούτου τον επρόσβαλον άλλοι ληστές φονεύσαντες τους υιούς του και επλήγωσαν αυτόν εις την χείραν.
Όθεν του δίδεται η παρούσα πιστοποίησις να τω χρησιμεύση.
Εν τη 8 10βρίου 1841
Ν. Τζαβέλας αντισυνταγματάρχης
Γ(ιαννούσης) Πανομάρας αντισυνταγματάρχης
Χρ. Φωτομάρας Αντισυνταγματάρχης


Ιερεύς Παπαχρήστος Γεροπαναγιωτόπουλος, οπλαρχηγός από το Καταφύγιο (Αμόρανη) Ναυπακτίας (Χ.Α.Ε.Β)
α) Προς την επί των Στρατιωτικών Εκδουλεύσεων Επιτροπήν.
Ότι ο υποφαινόμενος υπηρέτησα την πατρίδα στρατιωτικώς κατά τον αιματηρόν αυτόν αγώνα, μαρτυρούσι τα συναπτόμενα δύο πιστοποιητικά, αυτό του Δημοτικού Συμβουλίου και το διαφόρων οπλαρχηγών, αλλά δυστυχώς παρεγκωνίσθην μέχρι τούδε. Ευελπίσθην δε ήδη μαθών ότι η πατρική κυβέρνησις έλαβε πρόνοια και δια τους ενδεείς αγωνιστές? συνέστησε επί τούτω εξεταστικήν επιτροπήν και δια τούτο προερχόμενος ενώπιον αυτής δια της παρούσης μου εξαιτούμαι, όπως αμείψη και εμέ αρκούντως.
Παρακαλώ όθεν το Σον Επαρχείον Ναυπακτίας ίνα διαβιβάση την παρούσαν μου με τα συναπτόμενα εις την ανωτέρω επιτροπήν αρμοδίως.
Ευσεβάστως
Παπαχρίστος γεροπαναγηοτόπλος

β) Επί τη οριζομένη υπό του ποινικού νόμου ποινή και τη υποχρεώσει πολιτικής αποζημιώσεως, πιστοποιείται παρά των υποφαινομένων οπλαρχηγών ότι ο φέρων το παρόν μας Παπαχρήστος Γεροπαναγιωτόπουλος κάτοικος του χωρίου Αμόρανης του Δήμου Αποδοτίας ένθερμος ζηλωτής της πατρίδος λαβών τα όπλα απ’ αρχής της επαναστάσεώς μας, ήτοι από του 1821 έχων υπό την οδηγίαν αυτού έως πεντήκοντα στρατιώτας, διετέλεσεν υπό τας διαταγάς του οπλαρχηγού Τριανταφύλλου Αποκορίτη μέχρι του 1824 και από της εποχής ταύτης μέχρι του 1828 υπό τας διαταγάς του Σιαφάκα? εις όλο το διάστημα τούτο της επαναστάσεώς μας παρευρέθη εις πολλάς μάχας μετά των ανωτέρω οπλαρχηγών και ιδίως εις τας του Μεσολογγίου, Άμπλιανης, Αράχωβας, Ναυπάκτου και αλλαχού, εις τας οποίας έδειξε ζήλον και αφοσίωσιν προς την πατρίδα και αρκετήν ανδρείαν κατά των εχθρών και ευπείθειαν προς τους ανωτέρους του.
Προς βεβαίωσιν όθεν των ανωτέρω εφοδιάζεται με το παρόν ο διαληφθείς Παπαχρήστος Γεροπαναγιωτόπουλος δια να του χρησιμεύση, όπου ανήκει,
Εν Ναυπάκτω 20 Ιουνίου 1846
Οι οπλαρχηγοί
Ιωάννης Π. Φαρμάκης, Χρίστος Φωτομάρας, Αντώνιος Βοτζαΐτης, Τριαντάφυλλος Αποκορίτης

γ) Το Δημοτικόν Συμβούλιον του Δήμου Αποδοτίας πιστοποιεί ότι
Ο Παπαχρήστος Γεροπαναγιωτόπουλος αυτόχθων Έλλην, γέννημα και θρέμμα, κάτοικος του χωρίου Αμόρανης του Δήμου τούτου, ένθερμος αγωνιστής, ηχησάσης στεντορείως της επαναστατικής σάλπιγγος κατά του στερούντος την ελευθερίαν της Ελλάδος Οθωμανού, αποθέσας τους κόμπους της δουλείας και ενδυθείς τον ενθουσιασμόν υπέρ απελευθερώσεως της πατρίδος άδραξε τα όπλα του κατά των τυράννων και με βήμα ατρόμητον, με βαθύν και ασάλευτον ζήλον και με απαράτρεπτον ευπείθειαν και τους Ελληνικούς θεσμούς υπηρέτησεν από του 1821 μέχρι του 1829 με τους διαφόρους του έθνους οπλαρχηγούς πιστός την πατρίδα, παρευρεθείς εις τας περιβοήτους μάχας Μεσολογγίου και όλας τας κατά των Τούρκων σημαντικάς, μεγάλας τε και μικράς, φέρων πάντοτε υπό την οδηγίαν του μισθοδοτουμένους υπό της ιδίας του καταστάσεως πεντήκοντα στρατιώτας, ως αξιωματικός, εθυσίασεν μέχρι ανεξαρτησίας το πλείστον μέρος της υπάρξεώς του προς διατήρησιν του στρατιωτικού σώματος αυτού, ήτοι των στρατιωτών του, ώστε μεταξύ τοιούτων αγώνων διεκρίθη η αντοχή του υπερβαλλόντως, απερίγραπτη η αφοσίωσίς του, τα ανδραγαθήματά του, η πίστις του και αι θυσίαι του άχρις ότε εσυντρίφθησαν οι οδόντες του Οθωμανού κατά κράτος από την φίλην πατρίδα την Ελλάδα.
Ταύτα πάντα γιγνώσκον σαφώς το Δημοτικόν Συμβούλιον τούτο επαφίη το παρόν πιστοποιητικόν έγγραφόν του προς τον μνημονευόμενον ηρωϊκώς αγωνισθέντα παλαιόν στρατιωτικόν κατ’ αίτησίν του, ίνα τω χρησιμεύση, όπου ανήκει.
Εν Μεγάλη Λομποτινά την 11 Απριλίου 1844
Ο Πρόεδρος / Γεώργιος Θωμόπουλος
Τα Μέλη / (10 υπογραφαί)
Ο Δήμαρχος Αποδοτίας / Π. Πολυμερόπουλος



Στρατιωτικός Ιερεύς Παπακώστας Κυριαζής από Βονόρτα (Κάτω Πλάτανος) Ναυπακτίας (Χ.Α.Ε.Β.)
α) Α ν α φ ο ρ ά των Αναγνώστου και Γεωργίου Παπακωνσταντίνου κατοίκων Βονόρτας του Δήμου Προσχίου, ως κληρονόμων του πατρός των Παπακωνσταντίνου
Πλάτανος 11 Ιουνίου 1865
Προς
Την επί των εξετάσεων των δικαιωμάτων των παλαιών αγωνιστών Σ. Επιτροπήν.
Ο πατήρ ημών κατά τον υπέρ ανεξαρτησίας της πατρίδος Ιερόν αγώνα συνετέλεσεν ως στρατιωτικός Ιερεύς ηθικώς τε και υλικώς τε απ’ αρχής μέχρι τέλους, ως και κατά την κατανομήν των ελαφρών ταγμάτων επί κυβερνήτου ανεγνωρίσθησαν τα δικαιώματα αυτού και ανευρέθη το όνομά του εν τοις Μητρώοις.
Υποβάλλοντες όθεν δια της παρούσης τρία πιστοποιητικά, της 10 Δ/βρίου 1837 υπογεγραμμένο παρά διαφόρων οπλαρχηγών υπ’ αριθμ. 20227 του υπουργείου των εκκλησιαστικών κλπ. και υπ’ αριθμ. 174 της υποδιοικήσεως Ναυπακτίας παρακαλούμεν την Σ. ταύτην Επιτροπήν, να λάβη υπ’ όψιν τα δίκαια και ευαρέστως αποφασίση ότι δίκαιον εις αμοιβήν των εκδουλεύσεων του αειμνήστου πατρός, συνημμένως υποβάλλομεν και πιστοποιητικόν ταυτότητος της ενταύθα Δημοτικής αρχής υπ’ αριθμ. 1235
Ευπειθέστατος
Αναγνώστης Παπακωνσταντίνου

β) Α π ο δ ε ι κ τ ι κ ό ν
Οι υποφαινόμενοι πιστοποιούμεν εν συνειδότι ο ονομαζόμενος Κώνστας Παπαγιάννη Κυριαζής εκ του χωρίου Βονόρτα της Επαρχίας Κραβάρων υπηρέτησεν ως Ιερεύς εις διάφορα Στρατιωτικά Σώματα και ότι κατά το 1832 διωρίσθη στρατιωτικός Ιερεύς του 19ου ελαφρού τάγματος, καθ’ όλον δε το διάστημα της υπηρεσίας του έδειξε καλλίστην διαγωγήν, άμετρον ζήλον και πολλήν φρόνησιν. Κατ’ αίτησίν του δε τον εφοδιάζομεν με την παρούσαν μας πιστοποίησιν δια να του χρησιμεύση όθεν ανήκει.
Μεσολόγγιον την 18/30 10βρ. 1837
(υπογραφές δυσανάγνωστες)

γ) Π ι σ τ ο π ο ι η τ ι κ ό ν Τ α υ τ ό τ η τ ο ς
Αριθμ. 1235
Ο Δήμαρχος Προσχίου
Επί τη οριζομένη από τον Ποινικόν Νόμον ποινή και επί τη υποχρεωσει της ανηκούσης πολιτικής αποζημιώσεως κλπ. πιστοποιώ ο υποφαινόμενος ότι ο Αναγνώστης Παπακωνσταντίνου και Γεώργιος Παπακωνσταντίνου κάτοικοι Βονόρτας του Δήμου του οποίου προΐσταμαι ηλικίας 47 και 40 εγγεγραμμένοι εν τω δημοτολογίω υπ’ αύξ. αριθμ. 278 και 276/18 8βρίου 1852 της κοινότητας Βονόρτας, ο μεν κατοικών ενταύθα ο δε διαμένων εις Βουκουρέστιον, είναι αυτονόητοι και νόμιμοι κληρονόμοι του αποβιώσαντος παλαιού αγωνιστού Στρατιωτικού Ιερέως Παπακωνσταντίνου Κυριαζή.
Κατ’ αίτησίν του όθεν επαφίεμεν το παρόν πιστοποιητικόν ταυτότητα προς χρήσιν του.
Πλάτανος 11/Ιουνίου 1865
Ο Δήμαρχος / (υπογραφή δυσανάγνωστος)

δ) Α π ο ν ο μ ή α ρ γ υ ρ ο ύ α ρ ι σ τ ε ί ο υ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Η ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ
Προς τον αιδεσιμώτατον πρεσβύτερον κύριον Κώνσταν Κυριαζήν.
Η επιτροπή η διορισθείσα προς αναθεώρησιν των πράξεων της πρώτης περί των αριστείων επιτροπής απέρριψε την πράξιν δι’ ής η ειρημένη πρώτη επιτροπή κατέταξεν υμάς εις τον κατάλογον του αργυρού αριστείου.
Αλλ’ η Α.Μ.Σ. ημών Βασιλεύς λαβών υπ’ όψιν τας ιδιαιτέρας εκδουλεύσεις τας οποίας οι εκ του Ιερατικού καταλόγου ένεκα του βαθμού των και της συνδεδεμένης μετ’ αυτού υπολήψεως έκαμον εν τω διαστήματι του υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνος, ως θέλων τιμήση κατ’ εξαίρεσιν την τάξιν αυτών των ιερωμένων, απεφάσισε να δοθή εις υμάς το αργυρούν νομισματόσημον.
Τούτο διευθύνοντες προς υμάς δια της παρούσης σάς γνωστοποιούμεν συγχρόνως ότι το περί αυτού δίπλωμα θέλει σάς αποσταλή οσονούπω.
Ο Γραμματεύς / Γ. Γλαράκης

ε) Δ ι ο ρ ι σ μ ό ς ω ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό ς Ι ε ρ ε ύ ς
Εν Ναυπάκτω τη 3 Μαΐου 1838
Βασίλειον της Ελλάδος
Ο Υποδιοικητής Ναυπακτίας
Προς τον Ιερέα κ. Παπακώνσταν Κυριαζήν
εκ Βονόρτας του Δήμου Προσχίου
Κατά την από 28 Απριλίου Τ.Σ. υπ’ αριθμ. 6, 286 πρόσκλησιν της Γραμματείας των Εσωτερικών σπεύδομεν να σάς κοινοποιήσωμεν ότι κατά την προς αυτήν ειδοποίησιν, η επί των Στρατιωτικών Γραμματεία έλαβεν υπ’ όψιν την προς αυτήν αίτησίν σας και σκοπεί να σάς διορίση ιερέα εις τον στρατόν κατά τον προσεγγίζοντα νέον διοργανισμόν αυτού και ότι εντός ολίγου θέλει σάς αποσταλή εις το παρά της εξεταστικής επιτροπής προσδιορισθέν δι’ υμάς αργυρούν εθνόσημον
Ο υποδιοικητής / Πανάγος Λογοθέτης

Παπαδημήτρης, Ναυπάκτιος (Γ.Α.Κ., Μ.Σ.)
Σε μητρώο συντάξεων με α.α 260 και α.μ. 426 καταχωρείται: “Ζωΐτσα Παπαδημήτραινα Ναύπακτος. Του ανδρός της φονευθέντος μετά των δύο υιών της εις Ναύπακτον πολιορκουμένην υπό των Ελλήνων”.

Παπαδημήτρης Τζερεμές-Κραβαρίτης.
Στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως δημοσιεύεται “Διάταγμα προικίσεως τινών ορφανών των υπέρ πατρίδος πεσόντων” με το οποίο προικοδοτείται και η θυγατέρα του εκ Κραββάρων Παπαδημητρίου Τζερεμέ (Φ.Ε.Κ 11/20 Μαΐου 1842, σ. 63)

Ιερεύς Κανέλος Οικονόμου από Κλεπά Ναυπακτίας (Ι.Ε.Ε.Ε.)
α) Πιστοποιητικό Δημοτικού Συμβουλίου.
Το Δημοτικόν Συμβούλιον του Δήμου Προσχίου
Πιστοποιεί
Την 19 Ιουνίου 1842 εν Πλατάνω του Δήμου Προσχίου.
Ότι ο εκ του χωρίου Κλεπάς του Δήμου τούτου Ιερεύς Κανέλος Οικονόμου υπάρχων αγωνισθείς κατά τον υπέρ ανεξαρτησίας της πατρίδος μας αγώνα, ο οποίος όχι μόνον εξαρχής του ιερού τούτου αγώνος διαφόρων οπλαρχηγών παραβρισκόμενος, αλλά μετ’ αυτού τούτου και εις τινάς επισήμους μάχας ως δεικνύεται και εκ των σωζομένων εις χείρας του ενδεικτικών των τότε οπλαρχηγών του? προς τούτοις υπέφερεν και όχι ολίγην ζημίαν εις το διάστημα τούτο, υπήρχεν ως μίαν των καλών οικογενειών εις τροφάς και εις πολεμοφόδια των κατά καιρούς τότε Ελληνικών στρατευμάτων και εκ των Οθωμανών οίτινες αρπάσασαι όλην εν γένει την γενικήν του περιουσίαν έκαυσαν επιτέλους και την πολυτίμητον οικίαν του κατά το παρελθόν έτος 1827 εις τρόπον δε όπου εκατήντησεν ήδη ένεκα των ανωτέρων περιστάσεων εις άκραν ένδειαν αρχηγέτης ών μιας πολυαρίθμου οικογενείας πάσχει νυν τον επιούσιον άρτον ως ήν πασίγνωστος. Ο Ιερεύς ούτος ως εκ των ανωτέρων δικαιωμάτων του κατετάχθη εις την έλευσιν του αειμνήστου Ιωάννου Αντωνίου Καποδίστρια ως Ιερεύς του πέμπτου τάγματος του κ. Κωνστ. Βέρη και διατελών ούτος μέχρι της αφίξεώς του εις την Ελλάδα της Α.Μ. καθ’ ήν εδιαλύθησαν τα στρατεύματα δια Υ.Β. Διατάγματος και έκτοτε μένει άχρι τούδε υστερημένος τους καρπούς της αγωνίσεώς του και αυτών ακόμη των θυσιών του.
Όθεν γνωρίζοντες ακριβώς και εύθυνοδότως το Δημοτικόν τούτο Συμβούλιον ταύτα πάντα του κ. Παπακανέλου εις τον οποίον επαφίεται το παρόν πιστοποιητικόν δια να τω χρησιμεύση όπου δεί.
Ο Πρόεδρος / Ιωάν. Πάνου
Τα Μέλη αυτού, / Γεώργιος Παναγιώτου / Νικ. Σισμάνης / Γ. Κωνσταντίνου / Α. Μπουραζέρης / Θ. Δημητράκης / Δημ. Παπαζησίμου / Γιάννης Γιαβρούτας / Κώτζης Χατζημιχάλης / Γ. Πολίτης / Τάσιος (;)

Αριθ. 639
Ο Δήμαρχος Προσχίου
Επικυροί την γνησιότητα των υπογραφών του Δημοτικού Συμβουλίου, καθώς και τα εμπεριεχόμενα.
Εν Πλατάνω την 21 Ιουλίου 1842
Ο Δήμαρχος / Μ. Ιω. Μιχαλόπουλος
(Βλ. και “ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΑ”, όπ. σ. 306).

Γεώργιος Πρωτοπαπάς, από Πλάτανο Ναυπακτίας
Α) Δημοσίευμα Εφημερίδας (“Θρίαμβος” 22 Ιανουαρίου 1846).
“Ο Γ. Πρωτοπαπάς ιερεύς σεβάσμιος ταράττει, ως λέγεις, την ησυχίαν της επαρχίας των Κραβάρων δεν βεβαιώνεται άλλο τι εκ τούτου ειμή ότι εισακούεται δεν εσκέφθης δε ότι το να εισακούεταί τις εντός τινος επαρχίας δεν είναι τυχαίον. Είναι αποτέλεσμα ευαρέστου διαγωγής αφιλοκερδίας, πατριωτισμού και συνέσεως? προσόντα τα οποία συγκεντρούμενα άπαντα εις το πρόσωπον του Γ. Πρωτοπαπά εφείλκυσαν εξ αρχής την αγάπην των πατριωτών του..όποτέ δεν κατεχράσθη την αγάπην των πατριωτών του? ιερεύς καθ’ όλην την έννοιαν της λέξεως....
Αναφέρεις ότι δεν έχει εκδουλεύσεις στον αγώνα.....
Τον απάντησαν όμως άνδρες Μεγάλοι, γενναίοι, όσοι έλαβον δραστήριον και αποτελεσματικόν μέρος κατά την επανάστασιν, τον απήντησεν ο Σκαλτσάς, ο Σιαφάκας, ο Καραϊσκάκης κλπ.......
Ο Γ. Πρωτοπαπάς είναι ιερεύς του ΙΙΙ και ΙV τάγματος της Οροφυλακής διατελών εν αδεία? όστις είναι περιεργότερος θέλει μάθει ευκόλως ότι το σέβας και αγάπη των αξιωματικών και στρατιωτών των ειρημένων ταγμάτων τον παρακολουθεί παντού.....”
(Από επιστολή με την υπογραφή “έτερος εκ των Κραβάρων” σε απάντηση επιστολής με την υπογραφή “είς εκ των Κραβάρων”).

β) Δημοσιεύματα Εφημερίδας Κυβερνήσεως
-Τον αργυρούν σταυρόν των Ιπποτών του Σωτήρος απονέμομεν εις τον στρατιωτικόν Ιερέα Γεώργιον Πρωτόπαπα του Αρχηγείου του σώματος Οροφυλακής Ευρυτανίας (Έκτακτο Παράρτ. Τ ής Εφ. Κυβ. αρ. 2 του έτους 1845 Αριθ. Υ Διαταγή της Ημέρας δια τον Βασ. Ελληνικόν Στρατόν, Αθήνα 3/Φεβρουαρίου/1845)
-Ο Στρατιωτικός Ιερεύς των επιτελών του σώματος Γεώργιος Πρωτοπαπάς αναλαμβάνει την θρησκευτικήν υπηρεσίαν παρά τοις 3 και 4 ελαφροίς Τάγμασι της Οροφυλακής. (ΦΕΚ 18/9 Ιουλίου 1845)
-Διάταγμα της 25 Φεβρουαρίου 1852 περί διορισμού του κ. Γεωργίου Πρωτόπαπα ως ιερέως επί της κοβέρτας Αμαλίας (ΦΕΚ 4 Μαρτίου 1852).

Παπατριαντάφυλλος Γεωργίου από Βονόρτα (Κατάσταση 9 Νοεμβρίου 1829 ΙΗ τάγματος Γιάννη Π. Φαρμάκη, Γ.Α.Κ. Π.Τ.Κ. Φ 12)

* Αναδημοσίευση από τα Ναυπακτιακά Μελετήματα Γ΄, Ιστοριολαογραφικά Ναυπακτίας, έκδ. Συλλόγου Δορβιτσιωτών Ναυπακτίας “Η Αναγέννηση”, Αθήνα 1985