Λευτέριανη.

Αξιοθέατα-αρχαιότητες:
Πηγαίνοντας κάποιος προς τη Λευτέριανη το πρώτο που συναντά είναι η Ράχη, όπου ο δρόμος χωρίζεται σε δύο κατευθύνσεις. Ο ένας οδηγεί προς το χωριό μας και τα γύρω χωριά (Πόδο, Αμπελακιωτισσα κ.λ.π.) ενώ ο άλλος σε ένα παλιό χωριό τη Λεπτοκαρυά, το οποίο ήταν υποοικισμός της Λευτέριανης.
Κατηφορίζοντας προς τη Λευτέριανη το πρώτο που συναντάμε είναι τα Λιβαδάκια. Στις μέρες μας είναι γεμάτα έλατα , πουρνάρια, και γενικότερα είναι μία περιοχή πλούσια σε χλωρίδα και πανίδα. Αν σταθεί κάποιος τυχερός ίσως συναντήσει και κάποιο ζαρκάδι ή κάποιο άλλο ζώο που έχουν βρει καταφύγιο στην περιοχή. Πριν από χρόνια το μέρος έσφυζε από ζωή τους καλοκαιρινούς μήνες καθώς ήταν οικισμός από διάφορες οικογένειες του χωριού.
Λίγο πιο κάτω υπάρχει μία από τις πολλές πηγές του χωριού ο ¨Κουτουρλός¨, όπου σύμφωνα με πολλούς το νερό είναι θεραπευτικό.
Μια ξεχωριστή θέση έχει ο ¨Καστανόλογγος¨. Είναι μία πλαγιά γεμάτη κάστανα, όπου παλιότερα γινόταν το μάζεμα των κάστανων από όλο σχεδόν το χωριό.
Ενώ αρχίζει δειλά δειλά να φαίνεται το χωριό το ένα τοπίο διαδέχεται το άλλο. Η συνέχεια είναι ένα ξεχωριστό κομμάτι του χωριού, ο ¨Πουρναρόσταλλος¨ όπου είναι μία από τις πιο γνωστές πηγές στην περιοχή. Με το θρόισμα των φύλλων και το παγωμένο νερό που τρέχει μέσα από τα έγκατα της γης και καταλήγει σε μία πέτρινη βρύση νομίζει κανείς ότι βρίσκεται σε ένα διαφορετικό μέρος. Με το πέρασμα των χρόνων έχει διαμορφωθεί ο χώρος ανάλογα, με ξύλινα παγκάκια, μεγάλα ξύλινα τραπέζια και ένα σκέπαστρο από ξύλο, ώστε να δένει με το υπόλοιπο κομμάτι της φύσης. Στο χώρο αυτό επίσης υπάρχει μία υπαίθρια ψησταριά ώστε αν θέλει κάποιος με την παρέα του να ψήσει. Από αυτό το σημείο μόλις που φαίνεται το χωριό, μα ολόγυρα το μάτι δεν χορταίνει το πράσινο.
Αφού κάνουμε τη στάση μας και απολαύσουμε τη θέα αρχίζει η κατηφόρα και μας δίνεται η ευκαιρία για μία ακόμη στάση στον ¨Γαύρο¨. Εκεί θα ξαποστάσουμε στην πηγή που έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια. Αν επιθυμεί κάποιος μπορεί να ανηφορήσει προς την πηγή και να συναντήσει τους μικρούς καταρράκτες που δημιουργούνται καθώς αναβλύζουν τα νερά από την πηγή. Ολόγυρα από την πηγή υπάρχουν πλατάνια και σχεδόν απέναντι υπάρχει το γήπεδο του χωριού στο οποίο κάθε καλοκαίρι δίνονται διάφοροι αγώνες.
Λίγο πριν το χωριό υπάρχει ένα από τα πιο όμορφα σημεία, ο ¨Κατεργάρης¨. Αυτό το κομμάτι όσες φορές και να το επισκεφθεί κάποιος πάντα θα ανακαλύπτει κάτι καινούργιο, κάτι διαφορετικό. Ο ήχος που έρχεται από το ρέμα σου γεννά την περιέργεια να ανακαλύψεις από που προέρχονται όλοι αυτοί οι διαφορετικοί ήχοι. Ξεκινώντας κάποιος από το ρυάκι συναντά τα πρώτα πλατάνια και ο συνδυασμός των δέντρων, των ήχων και των ζώων που μπορεί να πεταχτούν δημιουργεί περιέργεια για να ανέβει πιο ψηλά. Με το που θα συναντήσει την πρώτη ¨λούμπα¨ - λίμνη, μαγεύεται από το θέαμα. Ολόγυρα γίνεται ένα παιχνίδι χρωμάτων, ήχων και η φύση καλωσορίζει τον καθένα με το πιο όμορφο χαμόγελό της. Οι καταρράκτες ¨γεννούν¨ τις λίμνες, και θέλοντας από μόνες τους να είναι όμορφες φροντίζουν να ανανεώνουν το νερό από τους ίδιους τους καταρράκτες. Φαντάζεται κανείς ότι έχει βρεθεί σε άλλη εποχή και άλλο περιβάλλον. Έχοντας μία ¨γκλίτσα¨ μαζί η άνοδος γίνεται πιο εύκολη και πιο σίγουρη για κάποιον που δεν έχει περπατήσει στη φύση. Επίσης μία φωτογραφική μηχανή είναι καλός φίλος και μάρτυρας ώστε να αποτυπωθούν οι εικόνες. Η κάθοδος θέλει λίγο προσοχή γιατί κάποιες πέτρες μπορεί να γλιστράνε λίγο παραπάνω. Κάποιοι θαρραλέοι μπορούν να βουτήξουν και στα ¨βρούδια¨ που τόσο όμορφα έχει φταίξει η ίδια η φύση.
Φτάνοντας στον κεντρικό δρόμο λίγα μέτρα παρακάτω τρία πλατάνια έχουν ενωθεί μεταξύ τους και απλώνουν τον δροσερό ίσκιο τους. Ώστε να ξαποστάσει ο καθένας και να δει απέναντι ένα άλλο εγκαταλελειμμένο σημείο του χωριού το ¨Ίσιωμα¨ και τον Αϊ – Νικόλα ή ¨Πούρι¨ που είναι ακριβώς από κάτω από τα πλατάνια.
Λίγο πιο πάνω από τα πλατάνια συναντάμε το πρώτο ξωκλήσι του χωριού την «Αγία Παρασκευή» η οποία είναι προστάτιδα του χωριού, όπως και πολλών άλλων γειτονικών χωριών.
Πολύ παλιότερα δίπλα στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής ήταν το νεκροταφείο του χωρίου. Όμως για γεωλογικούς λόγους το νεκροταφείο μεταφέρθηκε στην ¨Παναγία¨ που είναι στο κέντρο σχεδόν του χωριού, ακόμη όπου μέχρι και σήμερα είναι το τελευταία απάγκιο των Λευτεριάνων. Αν κατεβούμε προς τα εκεί συναντάμε ακόμη ένα ρέμα που διασχίζει ένα μεγάλο κομμάτι του χωριού και περνώντας το γεφυράκι μπορεί κάποιος να βρεθεί στην πλατεία του χωριού. Το κέντρο συνάντησης όλων των χωριανών.
Αν πάλι κάποιος ακολουθήσει τον κεντρικό δρόμο του χωριού εκεί θα ακούσει νερά που τρέχουν στο ρέμα από τη ¨βρύση του Γύφτου¨.
Παρατηρώντας κάποιος βλέπει ότι το νερό έρχεται από ακόμη πιο ψηλά. Σηκώνοντας τα μάτια βλέπει ένα καταπράσινο βουνό και διαπιστώνει ότι από εκεί αναβλύζει άλλη μια πηγή. Όσο πλησιάζει κανείς πιο κοντά στην πηγή τόσο περισσότερο του γεννάται η περιέργεια να βρει τη ρίζα του ¨Κεφαλόβρυσου¨. Η φύση σε αυτή την πηγή είναι άλιωτη. Τα ¨βρούδια¨ - λούμπες – είναι μικρότερες και το έδαφος είναι πιο πετρώδες από τις άλλες πηγές. Βέβαια κάποια ζεστά καλοκαίρια τα νερά δεν φτάνουν μέχρι κάτω στο ρέμα, γιατί «στερεύει» η πηγή. Οι καταρράκτες είναι επίσης όμορφοι και επιβλητικοί στο αντίκρισμα τους. Ο δρόμος προς το γυρισμό είναι γοητευτικός, σε συναρπάζει η θέα του ¨Αφορισμένου¨, που είναι γεμάτο δέντρα και σπάρτα όπως και σε αρκετά άλλα σημεία της διαδρομής.
Στην επόμενη στροφή φαίνεται ένα άλλο εκκλησάκι. Ο ¨Άγιος Νεκτάριος¨ που στις 9 Νοεμβρίου πολύ χωριανοί πάνε εκδρομή στο χωριό. Είναι η μόνη μέρα που λειτουργεί η εκκλησία.

Προχωρώντας στον κεντρικό δρόμο όπου ολόγυρα υπάρχουν σπίτια, φαίνεται η πλατεία και η εκκλησία του ¨Αγίου Δημητρίου¨ το κεντρικότερο σημείο του χωριού όπου υπάρχουν δύο καφενεία και ένα μπαράκι και μαζεύεται όλο το χωριό. Στην πλατεία υπάρχει το σχολείο που είναι γεμάτο αναμνήσεις και παιδικές φωνές από τα παιδιά που υπήρξαν μαθητές τα χρόνια που το χωριό έσφυζε από ζωή και κόσμο.
Πίσω από το σχολείο υπάρχει μία παιδική χαρά που μπορούν τα μικρά παιδιά να παίξουν. Η πλατεία μαζεύει όλες τις ηλικίες. Τα μικρά από νωρίς και οι ηλικιωμένοι, ενώ μέχρι αργά τη νύχτα μένουν οι έφηβοι και οι μεσήλικες. Επίσης υπάρχει ένα μνημείο πεσόντων χωριανών από τον πόλεμο και μια μικρή βρύση.
Από την πλατεία φαίνεται, ξεχωρίζεις τις συνοικίες: Τσούκα, Κορδελιό, Καλοϊρίνα, Παλιάμπελο και άλλες. Θέλοντας κάποιος να ξεφύγει από τον κόσμο και να ξαναγυρίσει κοντά στη φύση μπορεί να περπατήσει με κατεύθυνση τον ¨Αϊ – Γιώργη¨. Περπατώντας τα σπίτια λιγοστεύουν, τα δέντρα και γενικότερα η φύση μας απορροφά. Λίγο πιο κάτω υπάρχει μία ακόμη βρύση που παλιές ιστορίες, θρύλοι, λένε ότι υπήρχαν νεράιδες που «χτυπούσαν» όταν σκοτείνιαζε όποιον ήταν εκεί. Ο δρόμος είναι μακρύς μα ευχάριστος και λίγο πριν φτάσουμε στον ¨Αϊ – Γιώργή¨ με το εκκλησάκι και τα βουνά γύρω, η θέα είναι κάτι το ξεχωριστό. Ολόγυρα φαινόταν κάποια γειτονικά χωριά, όπως η Μηλιά, ο Πλάτανος, στο βάθος. Κάθε χρόνο ανήμερα του ¨Αϊ – Γιωργιού¨ ανοίγει η εκκλησία, και γίνεται λειτουργία το πρωί όπου μαζεύεται το χωριό.
Τα αξιοθέατα δεν σταματούν εκεί, υπάρχει λίγο πιο κάτω ο ¨Αϊ – Γιάννης¨ όπου παλιά γινόταν πανηγύρι. Σήμερα ο κόσμος πάει για βόλτα να απολαύσει τη θέα να ηρεμήσει, να πιει άφοβα νερό από την τρεχούμενη βρύση και να απολαύσει κάθε ομορφιά της ορεινής Ναυπακτίας.
Αυτό που δεν πρέπει να χάσει κανείς είναι ο μύλος, που βρίσκεται στο κάτω μέρος του χωριού. Παλιά στη Λευτέριανη υπήρχαν δύο μύλοι. Όπως είναι φυσικό ο μύλος βρίσκεται δίπλα στο ποτάμι μια που παλιά λειτουργούσε. Πηγαίνοντας κάποιος εκεί βλέπει άλλο ένα κομμάτι του χωριού και έχοντας ακούσει διάφορες ιστορίες από ανθρώπους που είδαν να λειτουργεί ο μύλος νομίζεις ότι μεταφέρεσαι και εσύ στο παρελθόν και ζεις σε μια άλλη εποχή γεμάτη ζωή. Αν κάποιος έχει μεράκι για ψάρεμα ίσως πιάσει κάποιο από τα ψάρια που υπάρχουν στο ποτάμι.
Σε ένα μικρό χωριό σα τη Λευτέριανη, που πολλές φορές ούτε οι χάρτες δεν το δείχνουν, δε μπορεί να φανταστεί κανείς ότι υπάρχουν τόσες πολλές ομορφιές με τόσα αξιόλογα πράγματα. Το σπουδαιότερο από όλα είναι ότι όποια εποχή και να επισκεφθεί κάποιος τη Λευτέριανη έχει να του χαρίσει κάτι το διαφορετικό. Το φθινόπωρο είναι στολισμένο με κάθε λογής απόχρωση του καφέ, κίτρινου, πορτοκαλί, κόκκινου. Το χειμώνα το χιόνι και το κρύο, σε κάνει να νιώθεις ότι είσαι σε κάποια χώρα της βόρείας Ευρώπης. Ενώ την άνοιξη δεν χορταίνεις τα χρώματα της φύσης με κυρίαρχο το πράσινο και τις υπέροχες μυρωδιές από όλων των λογιών τα λουλούδια και δέντρα. Τα νερά από παντού αναβλύζουν και ακούγεται σαν τον ομορφότερο ήχο που έχεις ακούσει. Ενώ το καλοκαίρι φωνές χαράς, ευτυχίας δένουν με τα υπέροχα χρώματα από τις κερασιές, τις καρυδιές, τα σπάρτα και όλα τα υπόλοιπα δέντρα που υπάρχουν.