της Ευγενίας Καραγιάννη
( Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα "Ναυπακτιακή", φ. 26.)
Στά 1829 επτά Μοναστήρια λειτουργούσαν στην επαρχία μας ( 5 στα Κράβαρα και 2 στο Βενέτικο). Γι αυτό μιλήσαμε σε προηγούμενες επιφυλλίδες μας. Είναι όμως βέβαιο ότι κατά τούς χρόνους της Τουρκοκρατίας και πρό αυτής λειτουργούσαν και άλλα Μοναστήρια τα οποία στούς μακρούς χρόνους της δουλείας καταστράφηκαν. Οι έγγραφες πηγές γι αυτά είναι σπάνιες έως ανύπαρκτες και τα μόνα στοιχεία που έφθασαν ως εμάς είναι κάποια ερείπια με το συνηθισμένο τοπωνύμιο Παλιομονάστηρο.
Επίσης και το τοπωνύμιο Παλιοκλήσι, εάν δεν αναφέρεται σε κανένα ερειπωμένο ερημοκλήσι, μπορεί να κρύβη κάποιο παλιό Μοναστήρι. Σήμερα θα κάνουμε μιά περιδιάβαση στα Παλιομονάστηρα της Επαρχίας μας αρχίζοντας από τα Νότια προς τα Βόρεια. Βέβαια η περιήγησή μας αυτή δεν μπορεί να είναι εξαντλητική. Η επιφυλλίδα μας ετούτη άς αποτελέσει ένα ερέθισμα για πιό συστηματική απογραφή, επιστημονική περιγραφή, ως και καταγραφή σχετικών ιστορικών στοιχείων και παραδόσεων.
( Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα "Ναυπακτιακή", φ. 26.)
Στά 1829 επτά Μοναστήρια λειτουργούσαν στην επαρχία μας ( 5 στα Κράβαρα και 2 στο Βενέτικο). Γι αυτό μιλήσαμε σε προηγούμενες επιφυλλίδες μας. Είναι όμως βέβαιο ότι κατά τούς χρόνους της Τουρκοκρατίας και πρό αυτής λειτουργούσαν και άλλα Μοναστήρια τα οποία στούς μακρούς χρόνους της δουλείας καταστράφηκαν. Οι έγγραφες πηγές γι αυτά είναι σπάνιες έως ανύπαρκτες και τα μόνα στοιχεία που έφθασαν ως εμάς είναι κάποια ερείπια με το συνηθισμένο τοπωνύμιο Παλιομονάστηρο.
Επίσης και το τοπωνύμιο Παλιοκλήσι, εάν δεν αναφέρεται σε κανένα ερειπωμένο ερημοκλήσι, μπορεί να κρύβη κάποιο παλιό Μοναστήρι. Σήμερα θα κάνουμε μιά περιδιάβαση στα Παλιομονάστηρα της Επαρχίας μας αρχίζοντας από τα Νότια προς τα Βόρεια. Βέβαια η περιήγησή μας αυτή δεν μπορεί να είναι εξαντλητική. Η επιφυλλίδα μας ετούτη άς αποτελέσει ένα ερέθισμα για πιό συστηματική απογραφή, επιστημονική περιγραφή, ως και καταγραφή σχετικών ιστορικών στοιχείων και παραδόσεων.
Εδώ δέ θα ασχοληθούμε με την Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Κοινότητας Βασιλικής, τα ερειπωμένα Μοναστήρια της Βαράσοβας και την Παναξιώτισσα της Γαβρολίμνης, τα οποία είναι γνωστά, μιά και έχουν ασχοληθεί μ’ αυτά αρκετοί ειδικοί επιστήμονες.
1. Παλιομονάστηρο στο Μαυρομάτι.
Από έγγραφο του 1837 μαθαίνουμε ότι το είχαν καταπατήσει οι Τούρκοι πολλά χρόνια πρό της Επανάστασης του ’21 και είχαν σφετερισθεί την περιουσία του.
2. Παλιομονάστηρο της Κλόκοβας.
(κοντά στην παλιά Γαλαρία). Κατά την παράδοση τούτο ήταν Μετόχι του Μοναστηριού του Αγίου Κωνσταντίνου που ήταν στο συνοικισμό της Μαμάκου. Κοντά στο Παλιομονάστηρο είναι και το τοπωνύμιο Γαλατόμυλος.
3. Μονή Αγίου Γεωργίου Μολυκρείου.
Στά 1912 ιδρύθηκε ομώνυμη Κοινότητα. Η ονομασία φανερώνει ότι στον οικισμό Άγιος Γεώργιος προϋπήρχε ομώνυμη Μονή, που φαίνεται ότι καταστράφηκε κατά τούς χρόνους της Τουρκοκρατίας.
4. Στή Βελβίνα Παλιομονάστηρο.
αγνώστου Αγίου ως και το Παλιομονάστηρο «Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού».
5. Στή Σκάλα Παλιομονάστηρα.
Ανατολικά του χωριού υπάρχουν τα τοπωνύμια Πέρα και Δώθε Μετόχι. Είναι φανερό ότι ανήκαν στα γειτονικά Μοναστήρια Πρόδρομος της Βομβοκούς και Παναγία Φιλοθέου Νεοκάστρου. Στά βόρεια του χωριού υπάρχουν ερείπια ναού και μοναστηριακών εγκαταστάσεων. Κατά την παράδοση εδώ ήταν το Μοναστήρι του Προδρόμου, αλλά η εικόνα έφυγε κατά θαυματουργικό τρόπο και εγκαταστάθηκε στο μέρος όπου είναι σήμερα το Μοναστήρι. Στή θέση Παλιοκλήσι λίγο πιό κάτω από το λόφο της Αγίας Τριάδος, όπου πρό ολίγων ετών κτίστηκε το καινούργιο Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, υπάρχουν ερείπια μικρής μονόχωρης εκκλησίας και λοιπών εγκαταστάσεων ως και πηγάδι από μουρτζουλάνα.
6. Παλαιοπαναγιά Ναυπάκτου.
στον ομώνυμο συνοικισμό. Η ονομασία (γνωστή και στα 1829) υποκρύπτει την ύπαρξη παλιάς εκκλησίας προς τιμή της Παναγίας. Από έγγραφο του 1829 πληροφορούμαστε ότι εκείνη την εποχή δεν υπήρχε καμία εκκλησία στην Επαρχία Ναυπακτο-βενέτικου. Η καινούρια εκκλησία έγινε στα ερείπια της παλιάς.
7. Στήν Κάτω Δάφνη.
περίπου ένα χιλιόμετρο προς το μέρος της Άνω Δάφνης υπάρχει τοποθεσία Μετόχι. Προφανώς ήταν Μετόχι των γειτονικών Μοναστηριών Προδρόμου Βομβοκούς ή Παναγίας Φιλοθέου ή της Παναγίας της Βαρνάκοβας.
8. Αγία Παρασκευή στα Πιτσινέϊκα.
Κατά την παράδοση εκεί ήταν Μοναστήρι. Η περιοχή ανήκε στα επαναστατικά και μετεπαναστατικά χρόνια στο Μοναστήρι της Παναγίας Φιλοθέου.
9. Στόν Παλιόπυργο (Βελβίτσενα).
κατά τις τοπικές παραδόσεις υπήρχαν τα Μοναστήρια Άγιος Νικόλαος και Αγία Τριάδα.
10. Παναγία Γερακαριώτισσα Δορβιτσάς.
Κοντά στο Ρημοκλήσι το τοπωνύμιο “στον Καλόγερο”.
11. Η Μεγάλη Σωτήρω στού Σίμου.
Στό βουνό Μοναστηράκι πάνω από τα λουτρά Στάχτης υπάρχουν τα ερείπια της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Από αφιερωματικά έγγραφα βλέπουμε ότι στα 1810 και 1811 ήταν οργανωμένο Μοναστήρι με Ηγούμενο τον Παΐσιο. Φαίνεται ότι αργότερα ίσως μετά την καταστροφή του περιήλθε στην Αμπελακιώτισσα.
12. Αγία Μονή στο Γολέμι.
Έτσι λέγεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής. Η προσωνυμία μαζί με την ύπαρξη διαφόρων εγκαταστάσεων μαρτυρούν την ύπαρξη Μονής.
13. Παλιομονάστηρο στην Ασπριά.
στή θέση Καταφίδι. Οι διαστάσεις του ερειπωμένου κτίσματος είναι 40 x 35 τ.μ. περίπου. Κοντά στο Παλιομονάστηρο η τοποθεσία “στού Βαρνάβα”. Επίσης “Παλιοκκλησιά” στην κορυφογραμμή του όρους Μακρυά Ράχη. Περί τα 40μ. βόρεια των ερειπίων του ναού ογκώδης πέτρα με χαραγμένο σταυρό. Επίσης στα νότια κοντά στην εκκλησία υπάρχει κομμάτι πέτρας σχήματος ημικυκλίου (0,80 x 0,25) με χαραγμένο σταυρό. Ακόμα υπάρχει και άλλη πέτρα (0,35 x 0,35) με χαραγμένη πάνω της τή λέξη “ΧΡΥΣΤΟΥ”. Τό εκτεταμένο προαύλιο της εκκλησίας μοιάζει πολύ με προαύλιο Μοναστηριού. Ένα χιλιόμετρο βόρεια της Παλιοκλησιάς το τοπωνύμιο "Στού Καλόερου το χωράφι".
14. Παλιομονάστηρο κοντά στην Κάτω Λομποτινά.
Ο Πουκεβίλ το ονομάζει Τρίμορφο (Αγία Τριάδα ή Μεταμόρφωση) και μάς παραδίδει ότι το έκτισε κάποιος βοσκός Δομίτιος. Φαίνεται ότι το Μοναστήρι ήταν πολύ αρχαιότερο, γιατί την εποχή του Πουκεβίλ ήταν ερειπωμένο και οι γύρω κάτοικοι δεν γνώριζαν πολλά πράγματα γι’ αυτό.
15. Άγιοι Ταξιάρχες Λιμνίτσας,
στή θ. Παλιόσπιτα. Μετόχι κατά την παράδοση του Μοναστηριού Βαρνάκοβας.
16. “Κελί” Αναβρυτής,
όπου κατά την παράδοση υπήρχε Μοναστήρι.
17. Αγία Τριάδα Χόμορης.
Παραδίδεται ότι υπήρχε βυζαντινή Μονή. Μετά την καταστροφή της κατά τούς χρόνους της Τουρκοκρατίας έγινε Μετόχι του Μοναστηριού της Παναγίας της Καβαδιώτισσας της Χόμορης. Πλησίον η θ. “Μελισσοτόπι”.
18. Στήν Κλεπά
αρχαία Μονή στή θ. "Κεραμιδιάδες", όπου ανευρέθηκαν Μωσαϊκά. Επίσης στα «Στενά» της Κλεπάς τα ερείπια του Μοναστηριού Άγιος Νικόλαος.
19. Μονή Άγιος Γρηγόριος στο Γρηγόρι.
Τό παλιό Καθολικό αντικαταστάθηκε με νεότερο ξωκλήσι.
20. Μοναστήρι Αγίας Παρασκευής στην Καλλονή.
21. Μοναστήρι η Γέννηση της Θεοτόκου.
Ενοριακός τώρα ναός. Κτίσθηκε στα 1815 από τον Γιωργάκη Καναβό, ως μάς γνωρίζει σχετική επιγραφή.
